“Qarabağ əməliyyatı son ana qədər münaqişənin sülh yolu ilə həllinə nail olmağa çalışan Azərbaycanla Qərb arasında münasibətlərin soyumasını sürətləndirdi. Bu, Ermənistanla Rusiya arasında münasibətlərin möhtəşəm çatın ortasında olduğu və Aİ-nin Ermənistanla əməkdaşlığını gücləndirdiyi bir vaxta təsadüf edir. Əksinə, Əliyevin etimadı onun iki böyük qonşusu ilə ikili sığorta siyasətindən irəli gəlir: Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanla sıx ittifaq və Rusiya prezidenti Vladimir Putinlə qarşılıqlı faydalı tərəfdaşlıq. Diqqət öz ölkələrindən daha çox iki liderə - eyni güc və pul dilində danışan insanlar arasındakı şəxsi əlaqələrə yönəlib”.
Musavat.com bildirir ki, Karnegi Beynəlxalq Sülh Fondunun analitiki Tom de Vaal fondun saytı üçün yazdığı məqalədə bunları qeyd edib.
Ekspert xatırladıb ki, Brüssel və Vaşinqtonda Qərbin köməkliyi ilə aparılan danışıqlar ötən ilin yayından dayandırılıb. O qeyd edib ki, Bakı ilə İrəvan arasındakı sülh prosesi ötən ilin 7 dekabrında Ermənistanın 2024-cü ilin sonunda COP29 iqlim sammitinə ev sahibliyi edəcək Azərbaycana vetosunu ləğv etməsi müqabilində erməni məhbusların azadlığa buraxılması ilə yaxşı nəticələr vermiş ciddi gedişatdır. “Vasitəçilərin olmadığı ikitərəfli sülh prosesinin üstünlüyü var ki, heç bir xarici gündəm və ya eqoizm razılaşmaya mane ola bilməz. Amma erməni tərəfi həm də ehtiyat edir ki, asimmetrik vəziyyətdə Bakı güc tətbiq etməklə hədələyərək, güzəşt tələb edərək öz gündəmini tətbiq edə bilər. Bildirilir ki, razılığa gəlmək üçün üç əsas maneə var. Bunlardan biri Ermənistanla Azərbaycan arasında sərhədin müəyyənləşdirilməsidir ki, burada sovet dövrünün müxtəlif dövrlərinə aid çoxsaylı xəritələrdə xətlərin hara çəkilməli olduğu barədə müxtəlif şərhlər verilir”- müəllif daha sonra bildirib.
Tomas de Vall iddia edib ki, Azərbaycanın əsas hissəsini onun Türkiyə ilə həmsərhəd Naxçıvan anklavı ilə birləşdirən 43 kilometrlik Ermənistan ərazisindən uzun müddətdir bağlı olan dəhliz və ya tranzit marşrutunun açılması ilə bağlı məsələ olduqca mübahisəlidir. Azərbaycan öz ərazisinin Ermənistandan mümkün qədər az nəzarətə malik olacaq iki hissəsi arasındakı marşrutun yenidən birləşdirilməsində maraqlıdır. Ermənistan strateji əhəmiyyətli cənub sərhəd ərazisinin suverenliyini və təhlükəsizliyini vermək istəmir. İkinci məqamda Qərbin güclü strateji marağı var, hətta üçüncü məqamda - Zəngəzur dəhlizi deyilən məsələdə. Təhlükəsizlik cəbhəsində Azərbaycan təkid edir ki, Rusiyanın Federal Təhlükəsizlik Xidməti (FSB) sərhədçiləri dəmir yolu və avtomobil yollarını qoruyur. Onlar 2020-ci ilin noyabrında imzalanmış Ermənistan-Azərbaycan-Rusiya üçtərəfli atəşkəs bəyanatına istinad edirlər ki, bu bəyanatda açıq şəkildə qeyd olunur, baxmayaraq ki, həmin razılaşmanın qalan hissəsi artıq qüvvədən düşüb. Yanvarda Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov bir daha bəyan edib ki, sazişin bu hissəsi həyata keçirilməlidir. Ermənistan tərəfi də öz növbəsində Rusiyanın təsirindən, o cümlədən Sovet İttifaqı dağılandan sonra orada yerləşdirilən sərhədçilərdən xilas olmağa çalışır. Əgər ruslar Azərbaycanın istəyi ilə qalsaydı, bu, ciddi strateji zərbə olardı”-ekspert daha sonra vurğulayıb.
Ekspert Ermənistandakı ab-havanı belə təsvir edib: “Ermənistanda belə bir fərziyyə var ki, Bakı ilə Moskva arasında Ankaranın razılaşdığı razılaşma var. Bunu dəstəkləmək üçün ən azı ikincil dəlillər var. Ruslar üçün tranzit marşrutuna nəzarət böyük uğur olardı. Rusiya və İranı birləşdirən və onilliklər ərzində ilk dəfə olaraq Fars körfəzinə aparan dəmir yolunun bir hissəsinə nəzarət onlara rəsmi olaraq veriləcək. Bu, Rusiyanın Yaxın Şərqlə əlaqələrini bərpa edə biləcəyi əsas şimal-cənub dəmir yolu marşrutu olacaq, çünki Ukrayna ilə müharibə və Qərblə qarşıdurma uzun müddət davam edəcək”.
Tomes de Vaalın proqnozuna görə, narahatedici ssenari ondan ibarətdir ki, Azərbaycan Ermənistanın cənubunda istədiyini almayana qədər sülh sazişi imzalanmayacaq. “Yəni 2024-cü ildə Ermənistan çox güman ki, Bakı və Moskvanın güclü təzyiqi altında qalacaq, onlar müxtəlif üsullardan istifadə edərək nə İrəvanın, nə də Qərb dövlətlərinin razı olmadığı Zəngəzur dəhlizi planını həyata keçirməyə can atacaqlar. Buna görə də yerli zorakılıq hadisələri, məsələn, Nerkin Xand yaxınlığında baş verən insident çox diqqətlə izlənilməlidir. Bu kimi kiçik toqquşmalar yeni münaqişəyə və bütün region üçün ölümcül nəticələrə gətirib çıxara bilər”- ekspert fikirlərini yekunlaşdırıb.
E.Paşasoy,
Musavat.com
