Qarabağ probleminin həllindən sonra qarşıda duran ən vacib məsələ köklü islahatların aparılması və dövlət idarəetməsini yenidən inşa etməkdir
İcra hakimiyyəti strukturlarının ləğvi məsələsi uzun illərdir müzakirə olunur. Zaman-zaman bu məsələyə toxunan ekspertlər ölkənin inzibati-ərazi bölgüsünün dəyişdirilməsinin zəruri olduğunu qeyd edib. Hesab olunur ki, mərkəzdən təyin olunacaq nümayəndələr tərəfindən idarə ediləcək vahidlərin sayının azaldılması həm dövlət resurslarının daha qənaətcil istifadə edilməsinə, həm də ərazilərin inkişafında tarixi-coğrafi əlaqələrin institutlaşmasına səbəb ola bilər.
Məlumat üçün bildirək ki, 2021-ci ilin yanvar ayının 19-da dövlət başçısının imzaladığı fərmanla işğaldan azad edilmiş ərazilərdə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin xüsusi nümayəndəlikləri institutu yaradılıb. Bundan başqa, dövlət başçısı Naxçıvana prezidentin səlahiyyətli nümayəndəsini təyin edib. Prezident İlham Əliyev mart ayında yeni idarəetmə modelinin bütün ölkə üzrə tətbiq olunmasının anonsunu verib: “Bu ərazilərdə, eyni zamanda yeni idarəetmə üsulu da tətbiq edilməlidir və edilir. Gələcəkdə bu, yeni idarəetmə modeli kimi ölkəmizin bütün digər hissələrində də tətbiq edilməlidir. Yəni bu, həm böyük quruculuq işləridir, həm də yeni idarəetmə üsuludur. Əminəm ki, bu, təkcə azad edilmiş ərazilərin yox, bütövlükdə ölkəmizin hərtərəfli inkişafına böyük töhfə verəcəkdir”.
Gələn ilin yazında referendum olacağı və icra strukturların ləğv olunacağı iddialarını nəzərə alsaq, o halda icra hakimiyyətlərinin təxminən 6 ay “ömrü” qalıb.
Daha bir maraq doğuran mövzu 2023-cü ilin 19-20 sentyabr tarixlərində həyata keçirilən antiterror tədbirləri sayəsində azad edilən ərazilərdə idarəetmə ilə bağlıdır. Qarabağda yerləşən ərazilərimizin icra hakimiyyətləri indiyə kimi Bakı və başqa rayonlarımızda yerləşib. Çünki bu torpaqlar işğal altındaydı. İndi isə belə bir problem yoxdur. İşğaldan azad olunmuş ərazilərin icra hakimiyyətlərinin geri qayıtmasının planlaşdırılıb-planlaşdırılmadığı maraq doğurur. Eyni zamanda, bu gün Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarında Prezidentin Xüsusi nümayəndəlikləri fəaliyyət göstərir.
Fərəc Quliyev
Milli Dirçəliş Hərəkatı Partiyasının sədri Fərəc Quliyev “Yeni Müsavat”a bildirdi ki, yerli icra hakimiyyətləri, onların işğaldan azad olunmuş rayonlara köçürülb-köçürülməməsi ilə bağlı hökumətdə hansı müzakirələrin olub-olmadığı haqda məlumatlı deyil. Amma dəqiq olan odur ki, Azərbaycanın digər bütün ərazilərində konstitusiyaya görə hansı idarəetmə mexanizmi fəaliyyətdədirsə, Xankəndi və digər işğaldan azad edilmiş ərazilərimizdə də tətbiq olunacaq: “Rayonlarımız işğalda olduğu zamanlarda da onların icra hakimiyyəti, digər icra strukturları mövcud olub və bu gün də fəaliyyət göstərirlər. İcra hakimiyyəti olmayan yeganə şəhərimiz Xankəndi idi. Yəqin ki, yaxın zamanlarda bu məsələnin həlli istiqamətində də addım atılacaq. Hazırda isə Xankəndi Şəhər Polis şöbəsi Xankəndidə fəaliyyət göstərir. Eləcə də digər bir sıra rəsmi qurumların orada müvafiq fəaliyyətlə məşğul olduğu bəllidir. Məncə, hazırda mövcud olan icra hakimiyyətlərini işğaldan azad edilmiş rayonlara yerləşdirilməsi lazımdır. Onların orada rayonlarda fəaliyyət göstərməsi üçün şərait yaradılmalıdır. Xankəndi və ətrafındakı ərazilərimizdən qovulmuş Azərbaycan türklərinin-sakinlərin öz evlərinə geri qaytarılması tezləşdirilməlidir. Oraları boş ərazi kimi saxlamaq zərərimizə olar”. F.Quliyevin sözlərinə görə, əhalinin köçürülməsindən bir müddət sonra isə yerli bələdiyyələrin formalaşdırılması üçün bələdiyyə seçkiləri keçirilməlidir. Xankəndinin və digər azad edilmiş rayonlarımızın bələdiyyələri də olmalıdır. 23 saatlıq antiterror tədbirlərindən sonra azad edilmiş yaşayış məntəqələrimizdə yaşayışın təmin olunmasının tezləşdirilməsi üçün digər işğaldan azad edilmiş rayonlarımızla müqayisədə şərait var. Əhalinin oraya köçürülməsinin həm də siyasi baxımdan da ölkəmizə lazım olduğu bəllidir. O ki, qaldı rayon icra hakimiyyətlərinin ləğvi və ya yeni formaya keçidi məsələsinə, idarəetmə mexanizmində dəyişiklik referendumla həllini tapa bilər. İcra hakimiyyətləri və Şərqi Zəngəzurda Prezidentin səlahiyyətli nümayəndəlikləri bir-birini təkrar edən, bir-birinə zidd olan strukturlar deyil. Gələcəkdə qeyd etdiyimiz məsələ referenduma çıxarılarsa, yerli icra hakimiyyətləri Prezidentin səlahiyyətli nümayəndəlikləri ilə əvəzlənə bilər".
Əli Orucov
AMİP katibi Əli Orucov isə bildirdi ki, Qarabağ probleminin həllindən sonra qarşıda duran ən vacib məsələ köklü islahatların aparılması, idarəetmənin və siyasi institutların fəaliyyətinin səmərəliliyini artırmaq, dövlət idarəetməsini yenidən inşa etməkdir: “Çünki icra hakimiyyətləri sistemi köhnəlib, müasir dövrün təlabatlarına və çağırışlarına cavab vermir. Əksinə, inkişafa maneə yaradır. Hakimiyyət qolları arasında səlahiyyət bölgüsünü konkretləşdirmək və seçkili institutların ictimai və idarəetməyə təsirinin gücləndirilməsinə nail olunmalıdır. Məncə post-müharibə dövründən sonra bütün bu zəruri və həyatı əhəmiyyət kəsb edən islahatların aparılmasının əsil zamanıdır. Nəzərə almaq lazımdır ki, islahatlar dərinə və eninə aparılanda ”köhnələrin" ciddi müqaviməti ilə üzləşir və bu ölkədə ciddi silkələnmələrə, gərginliyə gətirib çıxarır. Və belə təhlükəli vəziyyətdən daxili və xarici əks qüvvələr maksimum yaralanmağa can atır. Bu gün prezident İlham Əliyevin nüfuzu və reytinqi pik nöqtədədir, həmçinin siyasi düşərgələr arasında da bir yumşalma, həmrəylik nəzərə çarpır. Odur ki, konstitusiya dəyişikliklərinin həyata keçirilməsi üçün referenduma münbit şərait yaranıb. İcra hakimiyyətləri keçmiş raykom katiblik institutunun varisləridir və həmin baza üzərində yaradılıb. Daha dəqiq desək, əvvəlki rayon partiya komitələri ləğv edilib əvəzində Mütəllibovun hakimiyyəti dönəmində rayon icra hakimiyyətləri yaradıldı. Mən bildiyim qədər icra hakimiyyətləri müəyyən dövr üçün keçid olaraq yaradılmışdı. Lakin sonradan islahatlar yarımçıq qaldı. Bu qədər rayon icra hakimiyyətləri aparatını saxlamaq həm dövlətə artıq yükdür, həm də səmərəsizdir. Odur ki, inzibati ərazi vahidlərinin iqtisadi zonalar üzərində qurulması daha məqsədəmüvafiq olardı".
Ə.Orucov qeyd etdi ki, tədricən icra hakimiyyətlərininin yerini prezidentin yerlərdəki xüsusi nümayəndəliyi tutur: “Bu paralellik aradan qaldırılmalıdır. İcra hakimiyyəti başçısı da prezidentin yerlərdəki nümayəndəsi sayılır və geniş səlahiyyətlərə malikdir. Yaxşı olardı ki, bu paralellik aradan qaldırılsın. Fundamental reformalara gedilməsə, bir müddətdən sonra ölkədə narazı elektoratın sayı daha çox artacaq və belə bir mərhələdə radikal addımlar atmaq faktiki mümkün olmayacaq. İlkin addımlar atılıb. Mədəniyyət, təhsil və digər sahələr üzrə idarəetmə yığcamlaşdırılıb. Onu da vurğulamaq istərdim ki, seçkili qurumların, yerli özünüidarəetməni öncədən möhkəmləndirməklə həm cəmiyyətin dövlətin idarə edilməsinə cəlb olunması şəraiti təmin olunur, həm də rəqabət mühiti yaradılır. Hesab edirəm ki, nə qədər bu islahatlar tez həyata keçirilsə, bir o qədər faydalı olardı”
Etibar SEYİDAĞA,
“Yeni Müsavat”
