Birləşmiş Ştatlar erməni dəyirmanına su tökür...
İqtisad elmləri doktoru, professor Fikrət Yusifov Qərbin Cənubi Qafqazla bağlı planlarından bəhs edən müəllif yazısı yazıb.
Musavat.com həmin yazını təqdim edir:
Azərbaycan Ordusunun bu il sentyabrın 19-da beynəlxalq hüquqa tam əməl edərək öz suveren ərazimizdə 24 saatdan az davam edən və mülki əhali arasında heç bir itki olmadan gerçəkləşdirdiyi lokal antiterror əməliyyatları ilə suverenliyini bərpa etdikdən sonra ilk vaxtlar ABŞ, sanki, Avropa Birliyinin bu məsələdəki qərəzli mövqeyini, Fransanın Ermənistanı ədalətsizcəsinə dəstəkləmək istiqamətində göstərdiyi canfəşanlığı kənardan izləyən bir dövlət təsəvvürü yaradırdı. Əslində, Birləşmiş Ştatların məsələyə belə bir münasibət bəsləməsi tam normal sayılırdı.
ABŞ müstəqillik illərində Azərbaycanla daha yaxın münasibətlərin formalaşmasına, qarşılıqlı əməkdaşlığın inkişafına müəyyən qədər can atmışdı. Birləşmiş Ştatlar regionda Azərbaycanın transmilli enerji layihələrinin, ilk növbədə, Bakı–Tibilisi–Ceyhan Boru Kəmərinin və Cənub Qaz Dəhlizinin uğurla reallaşdırılmasına dəstək vermişdi.
Həqiqətən, ABŞ Cənubi Qafqazda kimin kim olduğunu yaxşı bilir. O, zəngin enerji resursları olan, Qərblə Şərqi ən qısa yollarla birləşdirən Azərbaycanın regiondakı rolunu ona sərf etdiyi dərəcədə qiymətləndirir. Çünki yaxşı məlumdur ki, Birləşmiş Ştatların dünyanın hər yerində siyasi və iqtisadi maraqları onun aparıcı hədəfləridir. Bu dövlət üçün digər ölkələrdə demokratiya, insan haqları, söz azadlığı kimi dəyərlərin, belə demək mümkünsə, sonrakı sırada dayanması heç də təəccüblü deyil. Baxın, bu gün ABŞ-la əməkdaşlıq edən və bəzilərinin isə tərəfdaş olduğu Yaxın Şərq ölkələrinin hansı birində demokratiya və insan haqları dəyərləri yer alır? Demək olar ki, heç birində. Bu konteksdə Azərbaycan sivil tələblərin yüksək səviyyədə qorunduğu və söz azadlığının tam təmin edildiyi bir ölkədir. Heç kim elə düşünməsin ki, ABŞ-ın aidiyyəti dövlət qurumları Azərbaycanda bu dəyərlərin hansı səviyyədə olmasından xəbərsizdir. Əgər Azərbaycan daxilində özünü müxalif adlandıran şəxslər ölkə daxilində və xaricində hökumətin ünvanına haqsız danışığı, istədikləri tənqidi tirajlaya bilirlərsə, bu, demokratiya, söz azadlığı deyilmi?
Bu gün, məsələn, Rusiya, Belarus və Orta Asiya ölkələrində hansı müxalifət öz hakimiyyətinə qarşı belə davrana bilər? Deməli, ABŞ-ın “Azərbaycanda insan haqları tapdanır, söz azadlığı yoxdur” deyən müəyyən dairələrinə əsl həqiqətin nədən ibarət olduğu yaxşı məlumdur. Ona görə də bütün bu məqsədli gedişlər Azərbaycanı öz təsirində saxlamaq cəhdləri kimi dəyərləndirilməlidir.
Bəs Qarabağda xatırlatdığımız antiterror əməliyyatlarından sonra Birləşmiş Ştatların birdən-birə hadisələrin gedişatındakı “müşahidəçi” mövqeyinin belə kəskin dəyişməsinin kökündə nələr dayanır? Nədən ABŞ Cənubi Qafqazda söz sahibi olan Azərbaycana ərazi bütövlüyünü təmin edən addımlar atdığına görə belə bir qısqanc münasibət sərgiləyir?
Əvvəla, Azərbaycan bölgədə 30 ildən çox mövcud olan qanlı separatizmin kökünü yüksək peşəkarlıqla keçirilən antiterror əməliyyatı ilə kəsərək bu problemin çözülməsində heç kimin, o cümlədən dünyanın ən böyük gücü olan Birləşmiş Ştatların da köməyinə ehtiyacı olmadığını sübut etməklə qısqanclıq obyektinə çevrildi. Böyük güclər kiçik və zəif saydıqları ölkələrin “sərbəst davranışlarını” bir qayda olaraq özbaşınalıq adlandırıb həzm edə bilmirlər.
İkincisi, Azərbaycan erməni separatizmi kimi bir qara yaranı öz bətnindən uğurla kəsib atdıqdan və bununla da Ermənistanla arasındakı münaqişəni bitirdikdən sonra, Qərbin, o cümlədən Birləşmiş Ştatların bu regionda hərbi iştirakına yer qoymadı. Bu isə “qoca qitə”ni və ABŞ-ı ciddi narahat edir. Yəni, indi ortaya bir sual çıxır: Qərb, başda Birləşmiş Ştatlar olmaqla, bu regiona hərbi qüvvə yerləşdirməklə kimi kimdən qoruyacaq? Digər tərəfdən, Azərbaycanın Qarabağdan öz istəyi ilə getmiş erməniləri geri çağırdığı bir şəraitdə, bölgədə hər hansı bir hərbi kontingentin iştirakına hansısa ehtiyac qalmır.
Bütün bunlar Qərbin və onun başında dayanan ABŞ-ın ilk baxışda nəzərə çarpan gizli istəyidir. Əslində, bundan daha böyük maraqlar var. Birləşmiş Ştatların əsas məqsədi Rusiyanı Cənubi Qafqazdan çıxartmaqdır. Bu gün ABŞ-ın Azərbaycana qarşı sərgilədiyi qərəz və qəzəbin kökündə dayanan ən başlıca gerçək də bundan ibarətdir.
Müstəqillik illərində Ermənistan–Azərbaycan arasında yaranmış müharibə vəziyyətinin aradan qaldırılmasına Qərbin və onun aparıcı gücü olan Birləşmiş Ştatların ikili standartlarla nəzərə çarpan yanaşması bizi həmişə narahat edib. ABŞ ölkəmizlə sıx əlaqələr yaratmaq istəsə də, torpaqlarımızın erməni hərbi birləşmələrinin işğalı altında olduğu illərdə haqq-ədalətin bərpası üçün, demək olar ki, heç nə etmədi. Əksinə, bu ölkə işğalçı Ermənistana və Qarabağdakı erməni separatçılarına bu və ya digər formada dəstək verdi.
Bir sözlə, ABŞ Birinci Qarabağ müharibəsində ərazilərimizin işğalı, azərbaycanlıların doğma yurdlarından qovulması, torpaqlarımızda soyqırımı aktlarının törədilməsi nəticəsində minlərlə vətəndaşımızın həyatını itirməsi kimi qanlı aksiyaların ortada olmasına baxmayaraq, 30 il ərzində heç bir obyektiv, ədalətli fəaliyyət göstərmədi. BMT TŞ-nin gözdən pərdə asmaq üçün qəbul etdiyi Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərindən Ermənistan silahlı qüvvələrinin qeyd-şərtsiz və dərhal çıxarılmasına dair 4 qətnaməsinin icra olunmamasına 30 il göz yumdu. Amma İraq və Əfqanıstana BMT TŞ-nın sanksiyası olmadan, qurama səbəblər gətirərək hərbi müdaxilə etdi. Qarabağ münaqişəsi Birləşmiş Ştatların beynəlxalq müstəvidə yaranan problemlərin həllində nə qədər ədalətsiz mövqe tutduğuna yaxşı nümunədir. Bu ölkə ədaləti yox, maraqları üstün tutur. Birləşmiş Ştatlar dünyanın hər yerində özünün strateji və təbii ki, ondan irəli gələn iqtisadi maraqları uğrunda çarpışır.
Bu gün ABŞ-ın Ermənistana bu qədər “isti” münasibətinin kökündə də “erməni sevgisi” dayanmır. Birləşmiş Ştatların bizim coğrafiyada əsas marağı Qərblə Şərqi birləşdirən yolların keçdiyi Cənubi Qafqaz regionundan Rusiyanı sıxışdırıb öz hegemonluğunu möhkəmlətməkdir. Ancaq bu nə qədər realdır? Bu gün Ermənistan iqtisadiyyatının, az qala, 80 faizə yaxın hissəsi birbaşa və dolayı yolla Rusiyanın nəzarətindədir. Ermənistanın dövlət sərhədlərini Rusiya hərbiçiləri qoruyur, işğalçı dövlətin ərazisində Rusiyanın hərbi bazası var.
Bütün tarix boyu onun-bunun alət kimi istifadə etdiyi ermənilər və onların yaratdıqları qondarma Ermənistan dövləti ilk baxışda, Rusiyadan imtina edib, Qərbə sığınan oyuncaq qurum kimi görünsə də, əslində, o bu gün öz xislətinə uyğun davranaraq, Qərblə Rusiya arasında ifritə oyunu çıxarır. Bu gün Ermənistan Rusiyanı Qərbin tətbiq etdiyi sanksiyalardan yayındıran əsas ölkələrdən biridir. Bir tərəfdən, ABŞ-a sığınmaq istəyən Ermənistan, digər tərəfdən Birləşmiş Ştatların Rusiyaya tətbiq etdiyi sanksiyaları çeynəyərək, bu ölkəyə ixracı qadağan olunmuş məhsulları xarici ölkələrdən alıb başqa ad altında satır. Ən dəhşətlisi isə odur ki, Ermənistanın bu ikili oyununu ABŞ və AB ölkələri yaxşı bilir və guya, bununla bağlı Ermənistana bir neçə dəfə də “xəbərdarlıq” edib. Görünən bir də odur ki, paradokslarla dolu bir münasibətlər müstəvisində ortada olan ancaq maraqlardır.
Birləşmiş Ştatlar hesab edir ki, indi Rusiyanı Cənubi Qafqazdan çıxartmaq üçün tarixi bir şans yaranıb və bu tezliklə baş verə bilər. Bu isə hələlik inandırıcı görünmür. Qərbin Cənubi Qafqazda nümayiş etdirdiyi canfəşanlıq sonda bu regionda ikinci Ukrayna olaylarının yaşanmasına aparan yola bənzəyir. Ermənilər Qarabağda məğlubiyyəti həzm edə bilməsələr də, deyəsən, bu dəfə onları sona qədər anlatmaq missiyasını Rusiya yerinə yetirməli olacaq.
Fikrət Yusifov,
İqtisad elmləri doktoru, professor
