Osman Gündüz: “Hansısa şirkət özünün siyasətində, işində süni intellekti tətbiq etməyəcəksə, o məhv olacaq...”
İlon Mask da daxil olmaqla, mindən çox mütəxəssis süni intellektə (AI) qarşı müraciət-məktub imzalayıb. Məktubda süni intellekt modellərinin hazırlanmasında edilən təkmilləşmə istiqamətlərinin riskləri barədə xəbərdarlıq edilir. Eyni zamanda, bu fəaliyyətlərin 6 ay müddətinə dayandırılması tələb olunur. Həyatın Gələcəyi İnstitutu (Institute for the Future of Life) tərəfindən dərc edilən məktubda deyilir ki, “Güclü AI sistemləri yalnız onların təsirinin müsbət olacağına və risklərinin idarə edilə biləcəyinə əmin olduğumuz zaman, dəqiq, təhlükəsiz, şəffaf, möhkəm, uyğun, etibarlı inkişaf etdirilməlidir”.
Qeyd edək ki, məktubu imzalayanlar arasında İlon Mask, Apple-ın şirkətinin ortağı Stiv Voznyak, eləcə də transhumanist tarixçi Yuval Noah Harari kimi tanış adlar var. Söhbət hansı risklərdən gedir, müraciət ciddiyə alınacaqmı və niyə məhz 6 ay müddətinə? Ümumiyyətlə, narahatlığın kökündə nə durur - gerçəkdən bəşəriyyətin gələcəyi üçün təlaş, yoxsa kommersiya maraqları?
Bəllidir ki, süni intellektdən istifadədə ən çox Çin qabağa gedib. Bu texnoloji gəlişmələrdən də aparıcı dövlətlər əsasən silahlanmada (sürücüsüz, pilotsuz döyüş maşınları, hərbi robotlar və s.), o sırada kosmosda üstün mövqe tutmaq üçün istifadə eləməyə çalışır.
Azərbaycan İnternet Forumunun rəhbəri Osman Gündüz mövzu ilə bağlı “Yeni Müsavat”a dedi ki, qeyd olunanlardan belə çıxır ki, bu cür texnologiyalar təhlükəsizlik, insan sağlamlığı, bəşəriyyətin inkişafı ilə bağlı təhdidlər yarada bilər: “Amma buna əks fikirdə olan tanınmış adamlar bunun elə də riskli olmadığını, idarə olunmasının mümkünlüyünü bildirirlər. Süni intellektin məhdudlaşdırılmasını düzgün saymırlar. Süni intellektlə bağlı proses ötən ilin noyabrından başlamışdı. Dünyada beş aydır ki, bu proses gedir. Ən ciddi ekspertlərin proqnozlarına nəzər saldıqda görürsən ki, gələcəklə bağlı çox ehtiyatla danışırlar. Dəqiq fikirlər bildirilmir ki, nələr yaradacaq, necə olacaq. Təhlükəsizliklə bağlı məsələlər necə ola bilər. Burada əsasən süni intelektdən sui-istifadənin yaradacağı təhlükədən söhbət gedir. Mütəxəssislər bununla bağlı dəqiq proqnozlar verməkdə çətinlik çəkirlər.
Əlbəttə, burada kim birinci bu bazara daxil olsa, orada böyük gəlirlər də var. Sabah eşidəcəyik ki, misal üçün, sayt redaktorları da süni intellektdən istifadə etməyə başlayıb. Burada böyük bir bazar var. Çox düşündürücü və ciddi bir dövrə gəlib çıxmışıq. Hesab edirəm ki, bundan cəmiyyətin inkişafı üçün yollar tapılacaq".
Osman Gündüz
Ekspert bildirib ki, süni intellektlə bağlı bilmədiyimiz çox məqamlar var: “O səbəbdən nə qədər təhlükəli olub-olmayacağını da deyə bilmirik. Bizim bilmədiyimiz məqamlar var ki, hansısa laboratoriyalar bəlkə də süni intellektin inkişaf səviyyəsinə gəlib çatıblar ki, artıq bəşəriyyət üçün risklər daha çox ola bilər. Bu istənilən halda nəinki orduda, bütün sahələrdə süni intellekt vasitələrinin tətbiqinin hansı nəticələr törədə biləcəyi ilə bağlı hələlik aydın təsəvvürlər yoxdur. Ona görə hesab edirəm ki, burada risklər var. Əgər indi hansısa şirkət özünün siyasətində, işində süni intellekti tətbiq etməyəcəksə, o məhv olacaq. Təsəvvür edin ki, vəziyyət bu qədər ciddidir. Süni intellekt başqa birisini bu dərəcədə irəli çıxara bilər”.
Qeyd edək ki, britaniyalı fizik-nəzəriyyəçi Stiven Hokinq süni intellektin bəşəriyyət tarixində rolunu çoxmənalı hesab edir. Hokinq süni intellektin öz-özünü təkmilləşdirərək insanlarla münaqişəyə girmək ehtimalının yüksək olduğunu bildirib. 21-ci əsr müharibədə həm intuitiv, həm də bilərəkdən mühüm yeni inkişaflar gətirdi. Süni intellekt maşın və silahlara təlim, planlaşdırma, təhlil və insan zəkasını təqlid edən missiyaları yerinə yetirmək kimi tapşırıqları yerinə yetirməyə imkan verir. Süni intellekt bilik mübadiləsi və innovasiya üçün maraqlı perspektivlərə malik olsa da, onun əhəmiyyətli inkişaf tempi regional və beynəlxalq səviyyədə milli təhlükəsizlik və strateji sabitlik üçün gələcəkdə mümkün təsirləri səbəbindən böyük narahatlıq doğurur.
Rusiya prezidenti Vladimir Putin çıxışlarının birində bəyan edib: “Kim süni intellektin inkişafında sıçrayış etsə, dünyaya hakim olacaq”. O, açıq şəkildə texnologiya baxımından ABŞ-ı bu məsələdə qabaqlamağın vacib olduğunu bildirib.
Müharibədə süni intellektdən istifadə mübahisəli, lakin əlbəttə ki, perspektivli hesab olunur. Rusiya mediası yazır ki, ABŞ və NATO-nun misilsiz yardımı sayəsində Ukrayna Rusiyanın təcavüzünə qarşı asimmetrik nəticələr əldə edib. Bu proksi müharibədə sınaq meydançası kimi Ukraynaya verilmiş süni intellekt, peyklər, dronlar və kiber imkanlar indiyədək münaqişədə mərkəzi rol oynayıb. Ölümcül avtonom silah sistemləri (LAWS) hərbi əməliyyatlarda süni intellektdən istifadə işığında öyrənilməli olan xüsusi təhlükə yaradır. Bu cür sistemlərdə istifadə edilən süni intellekt səhv hesablamaya yol verərsə və səhv hədəfi vurarsa, bu, təkcə nüvə silahına malik dövlətlər arasında etimad çatışmazlığına səbəb olmayacaq, həm də nüvə hədlərini aşağı sala bilər - bu, əməliyyat zamanı qabaqlayıcı zərbələr riskini artırır.
2017-2021-ci illər arasında Rusiyanın pilotsuz təyyarələrə proqnozlaşdırılan xərcləri 3,9 milyard dollar, Çinin 4,5 milyard dollar, ABŞ-ın isə 17,5 milyard dollar təşkil edib. Süni intellekt getdikcə daha çox pilotsuz uçuş aparatlarına (PUA), LAWS, raketdən müdafiə sistemləri, sualtı qayıqlar və təyyarələrə inteqrasiya olunur.
Bu arada, Çinin ambisiyası 2030-cu ilə qədər süni intellekt üzrə super güc olmaqdır. 2022-ci ildə Pekin, hipersəs sürüşən raketlərin trayektoriyasını proqnozlaşdıran və eyni zamanda, sürətli əks-hücuma başlaya bilən süni intellektlə işləyən hava hücumundan müdafiə sisteminin modelini inkişaf etdirməyə müvəffəq olduğunu söylədi. ÇXR həmçinin bir sıra avtonom silah sistemləri hazırlayır: ölkə quruda, havada, dənizdə və kosmosda robot texnikası və pilotsuz sistemlər yerləşdirib. Bu sistemlərdən bəziləri AI-ni dəstəkləyir, lakin hədəfləmə məqsədləri üçün deyil.
Mütəxəssislər hesab edirlər ki, “üçüncü nüvə əsrində” yeni texnologiyalara diqqətin artması səbəbindən ənənəvi çəkindirmə və strateji sabitlik anlayışlarına yenidən baxmaq lazımdır. Süni intellektə əsaslanan sistemlər məlumatları insanlardan daha sürətli emal edə bilər ki, bu da OODA (“müşahidə et-istiqamət et-qərar ver-hərəkət et”) dövrünü qısaltmağa və bununla da müharibənin dumanını dağıtmağa kömək edə bilər.
Bununla belə, süni intellekt hələ də insan anlayışını əks etdirən situasiya məlumatlılığı üçün proqramlaşdırıla bilməz. Böhran zamanlarında dövlətlər aşkarlama və hədəfləmə üçün süni intellektdən istifadə etsələr və düşmən süni intellektin cəbhənin digər tərəfində daha sürətli hərəkət edəcəyini anlasa, bu, tərəfləri ilk hücuma məruz qalmaq qorxusundan qabaqlayıcı zərbələrə əl atmağa məcbur edə bilər. Bundan əlavə, sistemdəki hər hansı bir nasazlıq məlumatların yanlış təhlilinə gətirib çıxara bilər və eskalasiya və ya hətta nüvə silahından istifadə ilə nəticələnə bilər.
Maraqlıdır ki, nüvə silahlarında olduğu kimi, böyük dövlətlərin süni intellekt və qanunlar üzərində monopoliyası əbədi olmayacaq. Zaman keçdikcə bu sahə beynəlxalq hüquqla tənzimlənməzsə, qanunlar geniş yayılacaq və əlçatan olacaq. Bu cür texnologiyaların kvazi-dövlət aktorları arasında yayılmasının nəticələri böyük narahatlıq yarada bilər.
Afaq MİRAYİQ,
“Yeni Müsavat”
