Minval.az saytının yazarı, tanınmış təhlilçi Nurani yeni məqalə ilə çıxış edib.
Musavat.com həmin məqalənin əhəmiyyətini nəzərər alaraq, onu Azərbaycan dilində təqdim edir.
**
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin köhnə dünya nizamının keçmişdə qaldığını və yerində yenisinin qurulduğunu bildirməsi demək olar ki, hər gün təsdiqini tapır. Həmçinin, bu yeni nizamın sərhədlərin yenidən çəkilməsi ilə müşayiət olunması ehtimalı var. Burada yalnız yeni müstəqil dövlətlərin sərhədlərindən deyil, həm də Qrenlandiyanın - Danimarkanın tərkibindəki muxtar ərazinin taleyindən söhbət gedir. Məsələn, ABŞ-ın yeni seçilmiş Prezidenti Donald Trampın bu adanı ABŞ-a birləşdirmək niyyəti haqqında bəyanatı gündəmdədir.
Əslində, Tramp Qrenlandiya haqqında ilk prezidentlik dövründə də danışırdı. Amma indi vəziyyət daha ciddidir. Trampın oğlu Qrenlandiyaya səfər edib və burada muxtar ərazinin Baş naziri Mute Egedə ilə görüşüb.
Mute Egedə isə öz yeni il müraciətində Qrenlandiyanın müstəqillik uğrunda mübarizəsini gücləndirmək niyyətini bəyan edib: “Tarix və indiki şərtlər göstərdi ki, Danimarka Krallığı ilə əməkdaşlıq tam bərabərlik gətirməyib. İndi ölkəmizin növbəti addımı atma vaxtıdır. Dünyanın digər ölkələri kimi biz də əməkdaşlığımızın qarşısını alan maneələri, yəni kolonializmin qandallarını aradan qaldırmalı və irəliləməliyik”, - deyə o, bildirib.
Bundan başqa, Qrenlandiyanın müstəqilliyini bəyan etmək üçün formal hüququ var. Suverenlik məsələsi təkcə Qrenlandiya ilə məhdudlaşmır, Farer adaları üçün də aktualdır. Danimarka hökuməti artıq öz gerbini dəyişib. Gerbdə Farer adalarının və Qrenlandiyanın rəmzləri - gümüş qoç və gümüş ağ ayı daha nəzərə çarpan şəkildə əks olunub. Bundan başqa, Danimarka adada hərbi iştirakını gücləndirir.
Təbii ki, Tramp hələ vəzifəyə başlamadığı üçün Qrenlandiya ilə bağlı konkret hansı addımların atılacağını söyləmək çətindir. Narahatlıq təkcə Kopenhagendən deyil, həm də Brüsseldən gəlir - Avropa İttifaqı rəhbərliyi bu cür hadisələrə hazır deyil. Ekspert icmaları ən fantastik ssenariləri müzakirə edirlər. Kopenhagen adadakı hərbi mövcudluğunu artırır. Amma bu, kimə qarşıdır? Danimarka ABŞ-la müharibə etməyə hazırdır? Digər tərəfdən, Tramp niyə bu buzlu adaya bu qədər bağlanıb?
Qrenlandiya Danimarka ərazisinin bir hissəsidir. Lakin coğrafi olaraq Avropadan daha çox Amerikaya yaxındır. Hətta Qrenlandiyanın yerli əhalisi - eskimos-inuitlər - Amerika qitəsinin şimal yerlilərinə Avropa xalqlarından daha yaxındır. Üstəlik, Qrenlandiya son dərəcə mühüm strateji mövqeyə malikdir. Buradan transkontinental uçuş marşrutları keçir. İkinci Dünya Müharibəsi zamanı Qrenlandiyada Qərb müttəfiqlərinin Hitlərə qarşı strategiyasında mühüm rol oynayan aerodromlar inşa edilmişdi. Bu gün çox şey dəyişsə də, Qrenlandiya strateji əhəmiyyətini itirməyib.
Ümumilikdə siyasi meyllərin fonunda Qrenlandiyada və Farer adalarında müstəqillik barədə düşünməyə başlayıblar. Maraq doğuran sual budur: müstəqillik hərəkatı kənardan dəstək alacaqmı? Əgər belədirsə, bu dəstək kimdən gələcək?
Burada 2017-ci ildə Kataloniyanın müstəqilliyini elan etmək cəhdini xatırlamaq yerinə düşər. O zaman İspaniya hakimiyyəti separatçı üsyanı çox tez və dinc şəkildə yatırdı. O vaxt Moskvanın Kataloniya separatçılarının lideri Puçdemon və onun tərəfdarlarının fəaliyyətinə açıq maraq göstərdiyi məlum olmuşdu. Eyni zamanda, Rusiya İraq Kürdüstanının müstəqillik cəhdinə dəstək vermişdi. Hətta o zaman “Rosneft” İraqın mərkəzi hökumətindən yan keçərək kürd liderləri ilə genişmiqyaslı müqavilələr imzalamışdı. ABŞ kürdlərə dəstəyini dayandırandan sonra isə İraq hökumətinin ordusu kürd “peşmərgələrini” tamamilə məğlub etdi. 2017-ci il hadisələrini artıq nə Bağdadda, nə Ərbildə, nə də Moskvada xatırlamaq istəmirlər. Qrenlandiya isə, əlbəttə, İraq deyil. Amma Rusiyanın Qrenlandiya və Farer adalarının müstəqillik hərəkatına maraq göstərə biləcəyi ehtimalı mövcuddur. Xüsusilə də Moskvanın Baltik dənizindəki mövqelərini itirdiyi şəraitdə bu, onun üçün bir revanş ola bilər.
Bundan əlavə, Rusiyanın strategiyasında transatlantik rabitələrin pozulmasına böyük önəm verilir. Su altı kabellərlə bağlı son hadisələr və bu kabellərə diversiyalar üçün məhz “Loşarik” sualtı qayığının istifadə edildiyinə dair məlumatlar birbaşa sübut olmasa da, düşündürücüdür. Bu fonda Rusiyanın Qrenlandiyada möhkəmlənməsi ona Arktikada güclü mövqelər qazandıracaq. Bu, ən məşhur transatlantik hava marşrutlarını nəzarət altına almağa və NATO-ya ciddi zərbə vurmağa imkan verə bilər.
Bu vəziyyətdə Trampın komandası Danimarkanın Qrenlandiya və Farer adalarını nəzarətdə saxlamağa gücünün çatıb-çatmayacağı ilə bağlı narahatlıq keçirir. Xüsusilə də Farer adaları 2014-cü ildə Rusiyaya qarşı tətbiq edilən sanksiyaları dəstəkləmədiklərini bəyan etmişdi. Bu, ABŞ-ın Rusiyadan əvvəl hərəkətə keçərək Qrenlandiya və Farer adalarında mövqelərini gücləndirmək cəhdini stimullaşdıra bilər.
Ukrayna siyasi şərhçiləri Trampın bəyanatlarını şərh edərək Rusiyanın 50-dən çox Arktik hərbi bazasını “dondurmadan çıxardığını” xatırladıblar. “Yüksək enliklərdə” gərginlik artır və Trampın Qrenlandiya təşəbbüslərini Arktikadakı bu vəziyyətdən kənarda nəzərdən keçirmək çətindir.
Əlbəttə, nəzəri olaraq bütün bunlar Azərbaycanla birbaşa əlaqəli deyil. Amma praktikada Rusiyanın milli təhlükəsizlik strategiyası ilə bağlı sənədlərdə Arktika və Xəzər regionları bir yerdə, ehtiyatlar uğrunda mübarizə zonaları kimi göstərilir. Nikolay Patruşev də NATO-nun Xəzərə gəlməsi ilə bağlı bəyanatında Arktika və Baltik dənizini qeyd etmişdi.
Ən maraqlısı isə, 2023-cü ilin iyulunda Bakıda “Rus evi”nin Rus Coğrafiya Cəmiyyəti çərçivəsində azərbaycanlı məktəblilər üçün Şpisbergen arxipelaqı (Norveçin suveren ərazisi) barədə təqdimat keçirməsidir. Bu, Rusiyanın Norveç suverenliyinə təsir göstərmək niyyətini işıqlandırır. Deməli, Arktika siyasi ölçüdə Azərbaycana düşündüyümüzdən daha yaxındır. Buna görə də Danimarka və Qrenlandiya ilə bağlı baş verənlərə “uzaq torpaqlardan dramatik xəbərlər” kimi baxmaq doğru olmaz.
Məqalənin ORİJİNALI BURADA: https://minval.az/news/124442152
Musavat.com
