Azərbaycan əsasən istehlakçı ölkədir, burada çox az avadanlıq, məmulat istehsal olunur. Min bir adda əmtəəni xaricdən alırıq. Neftimiz və qazımız olmasa nə günlərə qalardıq.
Bəlkə də elə olsa, məcbur olaraq, biz də nələrsə istehsal edər, başımızı dolandırmağa çalışar, hər halda qırılıb getməzdik.
Ancaq eyni şeyi ticarət, iaşə sektorları üçün demək olmaz. Bu sahədə biz çox inkişaf etmişik. Xidmət sektorunda müəyyən problemlər olsa da, Azərbaycanı bütövlükdə restoranlar ölkəsi adlandırmaq olar. Bu, bizim ən yaxşı bacardığımız işdir.
Ölkənin paytaxtında, eləcə də digər şəhərlərində başdan-başa lüks restoranlar, şadlıq sarayları, kafelər olan küçələr mövcuddur. Düzdür, onlardan bir çoxu artıq rəqabətə dözməyərək profillərini, xidmət auditoriyalarını dəyişib, mərasim evlərinə çevriliblər, amma mahiyyət dəyişmir, hamısı əhaliyə iaşə xidməti göstərir.
Son illərdə isə lüks restoranların sayı həddindən çox artıb. Pulu çox olanların hamısı restoran tikdirir. İndi onların bir çoxunu köhnə vaxtdakı kimi “şadlıq sarayı” adlandırmırlar, hamısı “palas”dır.
Ekspertlər və adi müşahidəçilər bu yöndə yeni bir tendesniyadan danışırlar. Onların dediyinə görə, əvvəllər toy edənlər özlərinə gün seçib növbəyə dururdularsa, indi “lüks palas”ların boş günləri çox olur.
Əsas versiya budur ki, evlənənlər azalıb. Yəni gənclər ailə həyatının ağırlığını, məsuliyyətini dərk edir, özlərini maddi və psixoloji baxımdan sıxıntıya soxmaq istəmirlər.
Gerçəkdən də indiki Z nəslində belə düşüncə var. Onlar özləri üçün yaşamağı, karyera qurmağı, gəzib-dolaşmağı, rahat olmağı üstün tuturlar.
Ancaq o cür fikirləşməyən, ailə qurmaq, oğul-uşaq sahibi olmaq istəyən gənclər də çoxdur, onlar isə, loru dildə desək, toyun bir ətək xərc apardığını anlayır, maddi imkansızlıq üzündən xeyir işlərini ildən-ilə təxirə salırlar.
Yenə əyalətlərdə, rayon yerlərində yaxşıdır, şadlıq evlərinin qiymətləri münasibdir, hətta öz həyətində toy mağarı qurub evlənənlər də var. Şəhər yerində isə aydan-aya vəziyyət dəyişir. Restoranların, şadlıq saraylarının və “lüks palas”ların tariflərinə yaxın düşmək mümkün deyil.
Budur, açıqlanıb ki, paytaxtda bir nəfərlik toy menyusunun qiyməti 350, 400, 450 manat olan şadlıq evləri var. Tam əksəriyyətinin tarifləri isə 100 manatı aşır.
İqtisadçı Natiq Cəfərli qiyməti formalaşdıran əsas amillərə vergiləri əlavə edib və deyib ki, əvvəllər vergi orqanları şadlıq saraylarının üzərinə çox getməsələr də, indi bu işlə daha ciddi məşğul (pul onlardadır axı) olurlar və bu da menyu qiymətlərinə öz təsirini göstərir.
Bu fikrin qarşısında əks söz demək mümkün deyil, çünki reallığı əks etdirir. Ancaq ortada tamah məsələsi da az rol oynamır. Bir neçə 10 milyon manatlıq xərc çəkərək əl oyunları stadionu boyda üç mərtəbəli şadlıq sarayı tikdirən sahibkar obyektinə qoyduğu yatırımı tezliklə çıxarmaq istəyir. Bu zaman bilir ki, şöhrətə, təmtərağa düşkün varlı insanlar mütləq toylarını “ən bahalı palasda” edəcək və bununla qürur duyacaqlar. Elə də olur.
Fəqət bu ölkədə özünü ərəb şeyxzadələri, Hindistan maharacaları sayan və o cür aparan nə qədər insan var? Olsun bir neçə min nəfər. Onların da çoxu evlənib, subaylar isə bir-bir, iki-bir evləndikcə, şadlıq sarayı seçərkən çətinlik çəkmirlər. Ona görə ki, fantastik qiymətlər və lüks xidmət edən “elit palas”lar çoxdur.
Belə olduqda kəskin rəqabət yaranır, “lüks”çülər bir-birinin bazarına girirlər. Nəticədə milyonçulara xidmətə hesablanmış bu layihə özünü doğrultmur, əvvəl-axır boşdayanmalara gətirib çıxarır. Orta təbəqəyə xidmət göstərənlər isə pis-yaxşı başlarını dolandıra bilirlər.
10-15 il öncə Bakının ən elit restoranlarından sayılan iaşə müəssisələrində baş tutacaq toyun dəvətnaməsi gələndə bir çoxları qısaca belə bir rəy bildirir: “Ora bir vaxtlar məşhur idi, indi... belə dəə”.
400-450 manata toy menyusu təklif etmək isə açıq-aşkar soyğunçuludur. İnsan 6-10 manatlıq yeməklə - bir kasa bozbaşla, bir lavaş dürməyi ilə doyan məxluqdur, o, 400 manatlıq nə yeyə bilər? 450 manata iki 14 kiloluq toğlu alıb, bir taqım əsgərə kabab qonaqlığı vermək olar.
Bu, tamahkarlıqdır, asan yolla, böyük riskə getmədən, ağır zəhmət çəkmədən çox pul qazanmaq ehtirasıdır. Bu istiqamətin axırı iflasdır. Qiymətlərin bu şəkildə şişə-şişə gedəcəyi halda bir gün insanlar kütləvi şəkildə ayılacaq, bir-birilə bəhsləşərək böyük xərcə-borca düşməkdənsə, ömür boyu banklara kredit ödəməkdənsə, xeyir işlərini ABŞ-da, Avropada, bir çox başqa inkişaf etmiş ölkələrdə olduğu kimi təvazö çərçivəsində, 50-70 nəfərlik qonaqla keçirəcəklər.
Başqa variant yoxdur. İnsanlar özlərini əbədi kredit ödəyicisi edərək, köhnə palaz üstündə qalaraq, şadlıq saraylarının sahiblərini milyonçu etmək tendensiyasına son qoymağa məcburdurlar.
Xalid KAZIMLI 
