Doğum nisbətinin aşağı düşməsi dünyanın üzləşdiyi ən böyük problemlərdən biridir. İnsanlar əvvəlkindən daha uzun yaşayırlar.
Bu, həm imkanlar, həm də çətinliklər yaradıb. Ancaq ölümü gecikdirmək demoqrafik hekayənin yalnız bir hissəsidir. Digəri doğum nisbətinin azalmasıdır. Bu iki prosesin birləşməsi dünyada böyük dəyişikliklər yaradır.
Musavat.com xəbər verir ki, dünyada doğum əmsalının azalmasının yaratdığı problemlər Financial Times-ın hazırladığı materialda geniş təsvir edilir.
Qeyd olunur ki, “demoqrafik keçid” anlayışının təxminən yüz il yaşı var. Əvvəllər insan cəmiyyətlərində yüksək ölüm nisbətləri və yüksək doğum nisbətləri ilə təxminən sabit əhali var idi. İqtisadi artımın faydalarının yayılması və tibb və səhiyyə sahəsindəki irəliləyişlərlə dünyanın çox hissəsi əhali bumu yaşadığı üçün çox sürətli keçiddən keçdi. Nəticədə son yüz ildə insanların sayı dörd dəfə artıb - 2 milyarddan 8 milyarda.
Bununla belə, müəllifin fikrincə, zaman keçdikcə dünyanın əksər ölkələrində məhsuldarlığın (bir qadına düşən doğum sayı) kəskin azalması müşahidə olunur. 2021-ci ildə ölkə və ərazilərin yarıdan çoxunda bu göstəricilər əvəzlənmə səviyyəsindən aşağı olmaqla, dünya miqyasında aşağı düşüb. Bütövlükdə dünya üçün 2021-ci ildə doğuş nisbəti 1960-cı ildəki 4,7-dən 2,3-ə bərabər, əvəzetmə səviyyəsindən bir qədər yüksək idi. Ümumiyyətlə, yoxsul ölkələrdə hələ də varlılardan daha yüksək doğum səviyyəsi var, lakin onlar da azalır.
Məqalədə qeyd olunur ki, məhsuldarlığın azalmasının mühüm səbəbi gözləniləndən çox uşağın sağ qalmasıdır. Buna görə də insanlar doğuşa nəzarətin müxtəlif formalarını tətbiq etməyə başladılar. Çox uşaq sahibi olmaq istəyi də kəskin şəkildə azalıb. Mərhum Gary Beckerin iddia etdiyi kimi, insanlar çox uşaq deyil, bir neçə keyfiyyətli (yaxşı təhsilli) uşaq istəməyə başladılar. Bu, qismən iqtisadiyyatın məhz belə işçilərə ehtiyacı olması ilə əlaqədar idi. Ancaq uzun təhsil uşaqları həm vaxt, həm də pul baxımından bahalaşdırır. Bundan əlavə, 20-ci əsrdə qadınların iqtisadiyyatda, o cümlədən yüksək ixtisaslı peşələrdə iştirakında kəskin artım müşahidə olundu. Bu, uşaq sahibi olmağın "imkan dəyərini" artırdı. Buna görə də uşaqları gec dünyaya gətirirlər, hətta heç doğmurlar.
Jurnalistlərin fikrincə, hazırda Saharaaltı Afrika istisna olmaqla, çox aşağı məhsuldarlığa qlobal keçid, dünyada baş verən ən mühüm inkişaflardan biridir. Bunun nəticələrindən biri odur ki, 2060-cı ilə qədər Afrika əhalisinin bugünkü yüksək gəlirli ölkələrin hamısı və Çinin əhalisindən daha çox olacağı proqnozlaşdırılır: "Hədsiz dərəcədə aşağı doğum göstəriciləri, şübhəsiz ki, böyük problemlər yaradacaq. Bunlardan biri əmək qabiliyyətli əhalinin kəskin azalması şəraitində pensiya və səhiyyə sistemlərinin necə qorunub saxlanması ilə bağlıdır. Cavablardan biri orta əmək ömrünün artırılması ola bilər”. Nəşr qeyd edir ki, daha bir yol immiqrasiyanın stimullaşdırılmasıdır. Lakin doğum əmsalı həqiqətən aşağı, hətta çox aşağı olan cəmiyyətlərdə əhalini sabitləşdirmək üçün çox böyük sayda insanın miqrasiyası tələb olunacaq ki, bu da praktiki baxımdan mümkün deyil.
Bu problemlərlə yanaşı, gənc kadrların çatışmazlığının tərəqqinin asılı olduğu riskdən qaçılmaz şəkildə məhrum olan iqtisadiyyata gətirib çıxarıb-çıxarmayacağı sualı var. Müəllifə görə, uzunmüddətli perspektivdə əhalinin azalması insan ehtiyaclarını planetin assimilyasiya qabiliyyəti və paylaşdığımız digər növlərin sağlamlığı ilə balanslaşdırmağa kömək edəcək.
Hər hansı bir cəmiyyətin məhsuldarlıq səviyyəsini yüksəltmək imkanları məhduddur, çünki bu, xüsusən də yaxşı təhsilli və uğurlu gənclərin davranışlarına təsir göstərməyi tələb edir və bunu etmək çox çətindir. İnsanlara öz planlarına uyğun şəkildə istədikləri sayda uşaq sahibi olmalarına kömək etmək siyasətin əsas diqqət mərkəzində olmalıdır: "Bu demoqrafik dəyişikliklər dərindir. İstəsək də, istəməsək də, dünyanı dəyişir. Biz də buna uyğun cavab verməliyik".
BMT-nin proqnozlarına görə, 2024-cü il Avropa İttifaqının tarixində dönüş nöqtəsi ola bilər, çünki 448 milyonluq əhalinin sayı azalmağa başlayır. Üstəlik, azalmanın sülh dövründə görünməmiş sürətlə davam edəcəyi gözlənilir.
Musavat.com
