Milliyyətcə gürcü olan Vladimir Dekanozov 1898-ci ildə Bakıda imkanlı bir ailədə anadan olub. Atası Bakıdakı neft sahələrində nəzarətçi işləyib. Zəngin ailədə böyüdüyündən Dekanozov üçün keyfiyyətli təhsil almaq problem olmayıb. O, əvvəlcə gimnaziyada, daha sonra isə Bakı və Saratov universitetlərində ali tibbi təhsil alıb. Heç bir maddi çətinlik görməyən Dekanozova atasının ölümündən sonra kifayət qədər böyük var-dövlət qalıb.
Həkim ixtisasına yiyələnsə də, Dekanozov gənc yaşlarından siyasi fəaliyyətə qoşulub, 1921-1931-ci illərdə Azərbaycanda və Gürcüstanda fövqəladə komissiyada (ÇK) işləyib. Bu ərəfədə Dekanozovla Beriya arasında yaxın münasibətlər yaranıb. 1931-ci ildə o, Beriyanın təşəbbüsü ilə Gürcüstan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsində nəqliyyat və təchizat üzrə katib vəzifəsinə seçiib. Beriya Moskvada “NKVD”yə təyinat aldıqdan sonra isə Dekanozov da Moskvaya köçüb, “NKVD”nin 5-ci şöbəsinə rəis təyin edilib.
Həmkarlarından və ətrafında olanlardan Bakı nefti hesabına maddi imkanları ilə fərqlənən Dekanozovun Moskva həyatı da fərqlənib. Gecə həyatı, qadın əyləncələri onun üçün adi həyat tərzinə çevrilib. Amma bu həyat tərzi Dekanozovun vəzifə karyerasına mane olmayıb. O, bacarıqlı və işgüzar məmur kimi yuxarılarda tanınıb, şəxsən İosif Stalinin də etimadını qazanıb.
“NKVD”də öz missiyasını artıqlaması ilə yerinə yetirən Dekanozov növbəti dəfə Beriyanın təşəbbüsü ilə SSRİ Xarici İşlər Komissarlığına (nazirliyinə) transfer edilib. Nazir müavini kimi fəaliyyətə başlayan Dekanozov bu qurumda da qısa müddət ərzində özünü tanıtdıra bilib. 1940-cı ildə Dekanozov nazir müavini statusu saxlanılmaqla SSRİ-nin Almaniyadakı səfiri təyin olunub və müharibə başlayana qədər bu vəzifədə çalışıb.
Dekanozovun siyasi fəaliyyətində ən maraqlı məqamlardan biri də məhz Almaniyada səfir işlədiyi dövrlə bağlı olub. Belə ki, 19 dekabr 1940-cı ildə SSRİ-nin Almaniyadakı fövqəladə və səlahiyyətli səfirinin Hitlerə etimadnaməsinin təqdimat mərasimi xüsusi təntənə ilə keçirilib. Dekanozovu fürerin iqamətgahında fəxri karaul və təbil səsləri altında qarşılayıblar. Adətən etimadnamənin təqdim edilməsindən sonra Hitler və yeni təyin edilmiş səfirlər ölkələr arasındakı münasibətlərdən, onların gələcək inkişafından, humanitar, mədəni, iqtisadi əlaqələrin növbəti mərhələlərindən söhbət açıblar. Hətta bəzi hallarda fürer səxavətini əsirgəməyərək səfirlər üçün ziyafət də təşkil edib. Amma sovet səfiri ilə söhbətin məcrası başqa istiqamətə yönəlib. Hitler Dekanozovu ona ünvanladığı suallarla təəccübləndirib. Dekanozov isə mümkün qədər bu suallardan yayınmağa çalışıb.
Hitlerin səfirə ilk sualı ailəsi ilə bağlı olub:
- Siz Almaniyaya ailənizlə gəlmisiniz?
- Xeyr, onlar hələ gəlməyiblər.
- Siz elə düşünürsünüz ki, sovet ailəsi üçün Almaniyadakı həyat tərzi uyğun deyil?
- Əlbəttə ki, yox. Mən yaxın günlərdə onları qarşılayacağam. Hazırda onların sənədləri hazırlanır.
Hitlerin növbəti sualı da Dekanozovu təəccübləndirib:
- Siz Stalinlə eyni bölgədənsiniz?
- Mən Bakıda anadan olmuşam, Stalin isə Gürcüstanda, Qoridə.
- Amma yəqin ki, tanışlığınız çoxdandır və yəqin ki, birgə inqilabi fəaliyyətiniz də olub.
- Ən azı yaş baxımından bizim tanışlığımızın tarixi çox da uzaq ola bilməz, elə həmçinin birgə inqilabi fəaliyyətimizin də. Mənim 42, Stalinin isə hazırda 61 yaşı var.
Hitler yaş məsələsinə də münasibət bildirib:
- Siz digərləri ilə müqayisədə çox cavansınız. Əvvəlki səfirlərin yaşı adətən 65-dən aşağı olmurdu. Yəqin sovet rəhbərliyinin qarşısında xüsusi xidmətləriniz olub.
- Mən bu haqda heç nə deyə bilmərəm. Təyinat zamanı hansı xüsusiyyət və xidmətlərimizə görə vəzifəyə göndərilməyimiz haqqında bizə məlumat vermirlər.
Bununla da görüş sona çatıb.
1941-ci ilin mart ayında Dekanozov Moskvaya, şəxsən İosif Stalinə müharibə ilə bağlı Almaniyanın gələcək planları haqqında məlumat verib. Həmin ilin may ayında Dekanozov Almaniyanın xarici işlər naziri Ulrix Ribbentropla görüşüb, 19 apreldən başlayaraq Almaniyanın aviasiya qüvvələrinin 180 dəfə SSRİ-nin sərhədini pozmaq faktını rəsmi şəkildə bəyan edib.
Sonralar Dekanozov bu görüş haqqında fikirlərini belə bölüşüb:
“Ulrix Ribbentrop mənim rəsmi bəyanatımı təəssüf hissi ilə qəbul etdi. O, çox ikiüzlü və riyakar bir siyasətçi idi. Məni inandırmağa çalışdı ki, SSRİ ilə Almaniya arasında münasibətlər tənzimlənəcək. Bu görüşdən bir neçə həftə sonra, 22 iyun 1941-ci ildə, gecə saat 4-də mən Almaniyanın Xarici İşlər Nazirliyinə dəvət olundum.
“Münasibətləri tənzimləyən” Ribbentrop mənə SSRİ-yə qarşı müharibə elan olunması ilə bağlı rəsmi notanı oxudu. Müharibə başlanandan sonra qarşılıqlı razılaşmaya əsasən, mən və səfirliyin digər işçiləri SSRİ ilə Türkiyə sərhədində Almaniyanın SSRİ-dəki səfirliyinin əməkdaşlarıyla heç bir insident baş vermədən yerdəyişmə etdik, biz SSRİ-yə, onlar isə Almaniyaya. Qarşıda isə hələ 4 il davam edəcək müharibə var idi...”
Almaniyadan qayıtdıqdan sonra Dekanozov fəaliyyətini xarici işlər nazirinin müavini kimi davam etdirib, eyni zamanda Beriyanın məxfi tapşırıqlarını da yerinə yetirib. Dekanozov əyləncəli gecələrini də təxirə salmayıb. Bu haqda Stalinə məlumat veriləndə sovet lideri onu kabinetinə dəvət edib, sorğu-suala tutub. Dekanozov isə özünü əsl kommunist əxlaqına malik olan bir məmur kimi təqdim edərək Stalini aldatmağa çalışıb. Amma onun bu aldanışları uzun çəkməyib. 1947-ci ildə Dekanozov Xarici İşlər Nazirliyinin strukturundan kənarlaşdırılıb və Xarici ölkələrdə Sovet əmlakı Baş İdarəsinə rəis müavini təyin edilib. İki il bu vəzifədə çalışdıqdan sonra Dekanozov Stalinin göstərişi ilə işdən çıxarılıb.
Təbii ki, onun sürətli vəzifə enişi də səbəbsiz olmayıb. Dekanozovun qadın əyləncələri o dərəcəyə çatıb ki, bu, Kremldə müzakirə mövzusuna çevrilib. Sonuncu əyləncə isə Stalinin yaxın silahdaşlarından sayılan Vyaçeslav Molotovla yaxın qohumluq əlaqəsi olan gənc bir qızla bağlı olub.
Kreml Dekanozova mərhəmət göstərərək onu işsiz də qoymayıb və ona dövlət əhəmiyyəti olmayan Radio Verilişləri Komitəsində kiçik bir vəzifə həvalə olunub.
Stalinin vəfatından sonra Beriya iki qurumu birləşdirib daxili işlər nazirliyi yaradanda və yeni qurumda nazir postunu tutanda Dekanozovu Gürcüstana daxili işlər naziri təyin edib. Ancaq yeni vəzifələr köhnə dostlar üçün düşərli olmayıb və hər ikisi, biri Moskvada, digəri Tiflisdə nazir kürsüsündə çox da duruş gətirə bilməyiblər.
26 iyun 1953-cü ildə Beriyanın həbsindən dərhal sonra Dekanozov Tiflisdəki nazir kabinetində həbs olunub. O, “Beriyanın dəstəsinin ən fəal üzvü” kimi ittiham edilib.
23 dekabr 1953-cü ildə SSRİ Ali Məhkəməsinin hökmü ilə Dekanozov əmlakı müsadirə olunmaqla, dövlət təltifləri və mükafatları geri alınmaqla, ən ağır cəzaya, ölüm hökmünə, güllələnməyə məhkum edilib. Məhkəmənin hökmü həmin gün icra olunub.
Beləliklə də general rütbəli, 55 yaşlı Vladimir Dekanozovun həyatına və siyasi karyerasına birdəfəlik son qoyulub.
İlham Cəmiloğlu,
Musavat.com
