İlk dəfə “Yeni Müsavat” bu barədə yazdı. Sonra araya repressiyalar girdi və biz müzakirələri davam etdirə bilmədik. Bu səbəbdən də prosesdə iştirak edən iki şəxsi - keçmiş baş nazir, Azərbaycan Xalq Partiyasının sədri Pənah Hüseyni və Azərbaycan Demokrat Partiyasının sədri, “Qarabağ” blokunun təsisçilərindən biri Sərdar Cəlaloğlunu redaksiyaya dəvət edərək məsələyə aydınlıq gətirməyə çalışdıq. “Yeni Müsavat” qəzetinin baş redaktoru Rauf Arifoğlunun moderatorluq etdiyi debatda baş redaktorun birinci müavi Azər Ayxan və bu sətirlərin müəllifi iştirak edib.
Rauf Arifoğlu: - Siyasi partiya liderləri olaraq siz yeni blok axtarışındasınızmı? Sizin düşüncənizə görə, vətəndaş cəmiyyəti institutlarının iştirakı ilə aparılan mübarizə daha effektiv deyil?
|
Pənah Hüseyn: “Bu, hansısa yeni bir format, yeni birlik axtarışı kimi başa düşülməməlidir” |
Pənah Hüseyn: - İcazə verin bu suala birinci mən cavab verim... Cəmiyyətin iki qütblü olması daha aydın şəkildə görünməkdədir - bir tərəfdə avtoritar rejim, digər tərəfdə isə demokratiyanı təmsil edən qüvvələr dayanıb. Buna görə də təbii olaraq demokratik düşərgə, yəni demokratiya uğrunda mübarizə aparan siyasi partiyalar, vətəndaş cəmiyyəti institutları, gənclər hərəkatları, ziyalı birlikləri bu prosesi birgə aparır. Bu dövrün formatı bu şəkildə qalmaqda davam edəcək, daha da güclənəcək. İqtidarın siyasəti nəticəsində normal demokratik mübarizə mühiti məhv edilib. Bununla belə, bu gün ölkədə siyasi mübarizənin əsas subyektləri siyasi partiyalardır. Ona görə də siyasi partiyaların ümumxalq hərəkatında, ictimai-siyasi prosesdə mövqeyinin zəifləməsi bütövlükdə prosesə çox ciddi zərbədir. Bu isə hakimiyyətin aqressiyasının digər qüvvələrin üzərində cəmləşməsinə səbəb olur. Fikir verdinizsə, son zamanlar hakimiyyət həm gənclərə, həm də dini kəsimin təmsilçilərinə qarşı repressiv tədbirlər həyata keçirir. Bu prosesin bütün tərəflərinin, o sıradan əsas siyasi subyektlərin rolunun artırılmasına və bir sıra məqamlarda təşəbbüsü ələ almasında ciddi şəkildə ehtiyac yaranıb. Bu baxımdan da “Yeni Müsavat”da yayılan informasiya siyasi partiyaların bu prosesdə yerinin, rolunun müzakirə edilməsi üçün bir tədbirin keçirilməsini nəzərdə tutur. Bu, hansısa yeni bir format, yeni bir birlik axtarışı kimi başa düşülməməlidir. Bu, Azərbaycan Xalq Partiyasının və mənim şəxsi mövqeyimdir.
Sərdar Cəlaloğlu: - İlk sırada ona diqqət yetirilməlidir ki, hansı səbəbdən Azərbaycanda tez-tez belə təşəbbüslər meydana çıxır. Nə zamana qədər ki, Azərbaycanda əlverişli konfiqurasiyalı assosiasiya tapmamışıq, belə təşəbbüslər gündəmə gələcək. Bizim İctimai Palata kimi meydana çıxan son təşəbbüsümüzə gəlincə, təcrübə göstərir ki, bu alyans da Azərbaycan cəmiyyəti qarşısında duran vəzifələri tam yerinə yetirməyə imkan vermir. Nəzəri baxımdan daha bir məsələ var - vətəndaş cəmiyyyəti institutları ideyası. Bu ideya qeyri-dövlət təşkilatlarının fəaliyyəti iqtidar və müxalifətlə bərabər məsafədə durarkən effektiv hesab olunur. Bu gün insan haqları təşkilatları ya iqtidarın yanında olsun, ya müxalifətin; bu təşkilatların heç biri klassik mənada vətəndaş cəmiyyəti institutlarının funksiyasını həyata keçirə bilməz. Burada daha bir məqam var. Vətəndaşlar sosial hüquqlarını müdafiə edərkən siyasi hüquqlardan imtina edirlər və əksinə, siyasi hüquqları uğrunda mübarizə apararkən sosial haqlarından imtina edirlər. İndi təsəvvür edin ki, bu gün ölkədə vətəndaşların sosial-iqtisadi hüquqlarını müdafiə edən QHT-lər siyasi hüquqları müdafiə edən QHT-lərlə bərabər mübarizə aparırlar. Bu iki bir-birini inkar edən məqamlara görə belə birliklərin effektiv olması mümkün deyil. Ona görə də vətəndaş cəmiyyəti institutları ilə siyasi partiyaların birgə əməkdaşlığı sıfıra bərabərdir. Demokratiya bu institutların bir-birindən ayrılmasını tələb edir. Yəni demokratiyanın dayaqları olan siyasi partiyalar, həmkarlar hərəkatı, hüquq-müdafiə təşkilatları bərabər fəaliyyət göstərə bilməz. Bütün hallarda burada funksiyalar müxalifətin üzərinə düşür. Müxalifət nə qədər həmkarlar ittifaqlarının fəaliyyətini yerinə yetirirsə, siyasi müstəvidə bir o qədər siyasi hüquqlardan uzaqlaşır. QHT-lər bu gün siyasi partiyaların yanında olmaqla güc əldə edirlər. Müstəqil qurum kimi onların güc sahibi olmasını söyləmək mümkün deyil. QHT-lərin böyük bir hissəsi iqtidarın yanındadır, kiçik bir qismi isə müxalifətin yanındadır. İqtidarın yanında olan iqtidarın sifarişini yerinə yetirir, müxalifətin yanında olan isə müxalifətçi kimi çıxış edir. Halbuki QHT ortaya siyasi mövqe qoymamalıdır. Bu situasiyadan çıxmaq üçün nə etmək lazımdır? Bir çox təşəbbüslər oldu. Biz hesab etdik ki, bu gün Azərbaycanda həqiqətən siyasi partiyaların ayrıca bir güc kimi fəaliyyətinə ehtiyac var. Məni narahat edən bir məsələ Azərbaycanda fəaliyyət göstərən rəsmi təmsilçiləri olmayan gənclər hərəkatıdır. Bu hərəkatın məqsədi, hədəfi yoxdur, lideri yoxdur. Sual verirəm sizə, bu gənclərin hərəkətləri sayəsində siyasi dəyişikliklər olacaqsa, bundan kim bəhrələnəcək? Burdan belə bir nəticə çıxır ki, onların arxasında gizli bir qüvvə dayanır, ya da onların başında dayanan şəxs olmadığına görə hərəkat dağılacaq. Buna görə də biz söhbəti siyasi partiyaların aktuallaşdırılmasına gətirdik. Həmin gənclər hərəkatını siyasi partiyalarla əlaqələndirmək lazımdır. Bu gün ən böyük faciə nədir? Hökumət Azərbaycanda çoxpartiyalı siyasi sistemi ləğv etməyə çalışır, buna görə də gənclərin siyasi partiyalara gəlişinin qarşısı alınır. Bu səbəbdən biz gəncləri beynimizdə özümüzdən ayırıb, ayrıca bir hərəkat kimi təsəvvür edirik. Bu, çox yanlışdır.
Rauf Arifoğlu: - Yəni deyirsiz ki, gənclər hərəkatının başlanması müsbət tendensiya deyil?
Pənah Hüseyn: - Sərdar bəy, siz çox nahaq yerə belə hesab edirsiniz...
|
Sərdar Cəlaloğlu: “Siyasi mübarizənin lokomativi siyasi partiyalar olmalıdır” |
Sərdar Cəlaloğlu: - Pənah bəy, icazə verin... Rauf bəy, gənclər hərəkatı ilə siyasi partiyalar arasında böyük bir səddin qoyulması Azərbaycan cəmiyyətini çox təhlükəli mərhələyə sürükləyə bilər. Bax, mən açıq deyirəm - əsgər ölümləri ilə bağlı gənclərin aksiyaları məndə bir sıra suallar yaradıb. Necə olur ki, siyasi partiyalar, məsələn, Müsavat kimi böyük partiya aksiya keçirir - 30 nəfər gənc gəlir; anonim bir aksiyaya isə 300-500 gənc yığışır? Mən şəxsən düşünürəm ki, bu hərəkatın arxasında hansısa qüvvələr dayanır... Ona görə ki, əlimdə müəyyən faktlar, qənaətlər var. Mən elə bilirəm ki, bizim indiki durumda çıxış yolumuz siyasi partiyaların güclənməsidir. Pənah bəyin bayaq dediyi bir fikirlə razıyam ki, siyasi mübarizənin lokomativi siyasi partiyalardır, qeyri-dövlət təşkilatları, ziyalı hərəkatları deyil. Ziyalı birliklərinin bir funksiyası var - ölkədə iqtidar-müxalifət münasibətlərinin vətəndaş qarşıdurmasına keçməsinin qarşısını almaq. Onlar yalnız bu funksiyası yerinə yetirməlidirlər.
Pənah Hüseyn: - Sərdar bəy, siz məsələləri qarışdırırsınız və kontekstdən uzaqlaşırsınız...
Sərdar Cəlaloğlu: - İndi qayıdacağam o məsələyə. Pis söz danışıram?
Rauf Arifoğlu: - Qəşənğ danışırsınız...
Sərdar Cəlaloğlu: - Pənah bəy, qulaq asın bir dəqiqə. İndi Azərbaycanda çoxpartiyalı sistemin güclənməsi siyasi partiyaların güclənməsindən asılıdır. Biz bir çox modellər təklif etdik - alınmadı. Ancaq biz indi digər siyasi partiya lideri olan dostlarımızla belə qərara gəlmişik ki, artıq siyasi partiyaların hər hansı birliyinin yaranması mümkün deyil, ona görə də ən azı siyasi partiyaların beyin mərkəzləri yaradılsın. Orada ən azı öz aramızda siyasi dialoq aparaq, ölkədə gedən prosesləri, siyasi məsələləri, partiyalararası münasibətləri müzakirə edək. Çünki konfliktologiya elmi sübut edib ki, problemlərin əmələ gəlməsi səbəblərindən biri problemlərin birgə müzakirə olunmamasıdır. Bax, məsələn, mənimlə Pənah bəy hər hansı problemi ayrılıqda müzakirə etsək, biz konfliktə girəcəyik; ancaq o problemləri bir neçə nəfərin də iştirakı ilə, bir yerdə müzakirə etsək, konflikt yaranmayacaq. Müxalifətin daxilindəki intriqalar vətəndaşların siyasi partiyalara olan münasibətinə pis təsir edir. Ona görə də biz hansısa bir variantda diskussiyalar təşkil edib konfliktləri azaltmalıyıq.
Pənah Hüseyn: - Rauf bəy, icazə verin bir fikrimi bildirim. Mən Sərdar Cəlaloğlunun Azərbaycanda gənclər hərəkatı ilə bağlı fikirlərini bölüşmürəm. Güclü gənclər hərəkatının yaradılması avtoritarizmin sonunu gətirən vacib elementdir.
Rauf Arifoğlu: - Bu da sizin olduqca maraqlı fikrinizdir...
Pənah Hüseyn: - Bu məsələdə Azərbaycan gəncliyinin fədakarlığı, cəsarəti, əzmi, enerjisi demokratik qüvvələrin qələbəsinin rəhnidir. Ümumiyyətlə, avtoritar tipli, diktatura tipli cəmiyyətlərdə demokratiyaya keçid ümumxalq hərəkatı formasında baş verir. Bu da istər siyasi partiyaların, istər gənclər hərəkatının, vətəndaş cəmiyyəti üzvlərinin, görkəmli ziyalıların, ayrı-ayrı nüfuz sahiblərinin birgə fəaliyyətini nəzərdə tutur. Bu prosesin ən mühüm subyektlərindən, vacib lokomativlərindən biri - Azərbaycanda siyasi partiyaların bu prosesdə həddən artıq zəif iştirakı reallığı var ortada. Bu da bütövlükdə həmin ümumxalq hərəkatına zərər verir. Bu məsələni həll etmək məqsədilə siyasi partiyaların indiki situasiyada özlərinin siyasi mübarizədəki yerinin müəyyən edilməsi üçün birgə müzakirələrin keçirilməsinə ehtiyac var.
Rauf Arifoğlu: - Bəs bu “təşəbbüs” dediyiniz proses hazırda nə yerdədir?
