Bir vaxtlar vasitəçilik edənlər Azərbaycana “atəşkəsi pozmayın” deyə qeyd edib. Ancaq Minsk qrupunun həmsədrlərinin (ABŞ, Fransa və Rusiya) və onlara dəstək verən şəxslərin bu ifadəsi Qarabağ və ətraf rayonlar 30 ilə yaxın bir dövr ərzində işğal altında qaldı. Azərbaycan torpaqlarında mədəni, dinin abidələr, yaşayış evləri, məktəb, xəstəxana, uşaq bağçaları başqa sosial, inzibati binalar və s. tikililər havadarlarının, “atəşkəsi pozmayın” deyənlərin istifadəsi ilə işğalçı Ermənistan tərəfindən dağıldı, daş-daş üstə qalmadı.
Torpaqlar işğaldan azad edildikdən sonra “atəşkəs” ideyasının müdafiəçilərinin və işğalçıların əməlləri ifşa olundu.
ATƏT-in Minsk qrupu həmsədrləri uzun illər regiona səfər Ermənistana heç bir sanksiya tətbiq etmədən fəaliyyət göstəriblər. Onlar bir neçəz əməlləri ilə işğalçılarını kəsiblər. O vaxtlar oradan zərərinə olan, torpaqların itkisi ilə nəticələnən şərtlərlə razılaşmağı təklif edirdilər.
Azərbaycan torpaqlarını azad etdikdən sonra vəziyyəti dəyişib. Regionda sülh müqaviləsinin imzalanmasına şərait var. İlkin olaraq Bakı İrəvanla olaraq təhlükəsizlik və əməkdaşlığa dair təşəbbüslə çıxış edildi. Bunun ardınca Azərbaycan Ermənistana bu təkliflər paketi göndərib.
Göründüyü kimi, daha çox rəsmi Bakı sülh, regional təşkilatın tərəfdarıdır. Çünki o, iqtisadi inkişafda maraqlıdır. Bundan başqa, regiondan keçən müddət ərzində Orta Dəhliz layihəsinin çıxışından biri də Azərbaycandır.
Cənubi Qafqazda bu mövqe və üstünlüklərə malik başqa yoxdur. Ermənistan bu kimi layihələrdə yalnız tranzit ölkə kimi iştirak edə bilər. Odur ki, o, sülh və əməkdaşlıq kimi vacib olan daha çox siyasi alver predmeti kimi istifadə edilməsinə imkan yaradır.
İyunun 20-də ABŞ-ın dövlət katibi Antoni Blinken Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevə zəng edib. O, Azərbaycan və Ermənistanı sülh müqaviləsi imzalamağa dəvət edib.
O, iki ölkə arasında sülh yolu ilə irəliləyişlə əldə edilən nəticəyə görə təqdirə layiq görülüb.
Katib ABŞ-ın Azərbaycanla iki dövlətə bağlı verdiyi zərəri qeyd etmək lazımdır ki, iqlim dəyişikliyi və konstruktiv enerji ilə bağlı tədbirlərə nail olmaq. O, ölkəsinin Azərbaycanla yenilənmiş və daha çox gücü çatdığını deyib. Antonilinken ABŞ-ın Azərbaycanda COP29-un uğurlu nəticələri üçün səylərini əsirgəməyəcəklərini də B.
Dövlət katibi Azərbaycanla işləmənin inkişafı üçün ABŞ-ın ilk rəsmisi deyil. Əlaqələrə dair fikirlər dəfələrlə açıqlanıb. Prezident Cozef Bayden bu il iyunun 4-də Prezident İlhamə ünvanladığı məktubda COP29, qlobal miqyasda enerji sahəsində işdən bəhs edib: “Azərbaycan Avropada qlobal enerji təhlükəsizliyinin mühüm sütunu olaraq qalır. Qazı getdikcə birbaşa Xəzərə ixrac edilir və bu da Avropaya enerji ehtiyatlarının şaxələndirilməsinə, kömürdən imtinanın sürətləndirilməsinə kömək edir. Azərbaycan öz enerji tarixində yeni səhifə açarkən təmiz enerji və metan tullantıların azaldılmasına artan diqqət və sadiqlik məndə fayda gətirir”.
O da Cənubi Qafqazda sabitlik və ölkə üçün prioritetdir. Birləşmiş Ştatlar bu nəcib iddianı yaratmağa hazırdır”.
A.Blinkenin yanında Cozef Baydenin olmasında vurğulanan məsələlərin davamıdır.
ABŞ rəsmilərinin Azərbaycana, regiona və Ermənistanla normallaşma prosesinə münasibəti dəyişməsi kimi Prezident İlham Əliyevin də bu qərara uyğun olaraq sabitdir. Prezident regionunda sülhün təmin edilməsini, sülh müqaviləsinin əsaslarını təşkil edənlərin və onun mətninin təşəbbüskarının Azərbaycanı qeyd edir ki, iki əsas tərəfdə normallaşma prosesi və təhlükəsizlik sahəsində irəliləyişlərin davam etdirilməsi də həyata keçirilir.
ABŞ-ın sülh təhlükəsizliyinə töhfə vermək əzmini yüksək qiymətləndirən dövlət başçısı Ermənistanda konstitusiya, əsas qanunlar və ölkədaxili normativ-hüquqi aktlar məbləği Azərbaycana qarşı olan ərazi iddialarına son qoyulmasının təhlükəsizliyini təmin etmək üçün irəliləyiş vacibliyini qeyd edib.
Prezident İlham Əliyevin artıq keçmiş qalığı olan münaqişə səhifəsinin müəyyənləşdirilməsi üçün qeyri-funksional olan Minsk qrupu və onunla bağlı olan bütün institutların fəaliyyətinə rəsmən xitam verilməsinin vaxtının çoxdan yetişdiyini əlavə edib.
Ermənistanda konstitusiya, uyğun qanunlar və ölkədaxili normativ-hüquqi aktlar qarşıdurmalara qarşı olan iddialarına son qoyulmasının vurğulanması rəsmi İrəvanın müdafiəçilərinə, o cümlədən ABŞ və Fransaya ismarışdır. Başqa sözlə, dövlət idarəçiliyi ilə əməkdaşlıq və normallaşma prosesinə tərəfdar rolunda çıxış edənlərə əlaqələri çatdırır:
- Azərbaycanın sülhə və əməkdaşlığa sadiqliyini;
- Bu idarə rəsmi Bakıya deyil, İrəvana konstitusiya və başqa hüquqi normalara yenidən baxması tələblərin ödənilməsinin vacibliyinə;
- Rəsmi Bakının Qərbi, o birləşərək ABŞ ilə birlikdə işləmək üçün fəaliyyətini davam etdirmək;
- də onun Minsk qrupu və əlaqədar təşkilatların fəaliyyətinə xitam verilməsini təmizləməklə həm Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərinin normal prosesində vasitəçilərə ehtiyacın olmaması;
- Regionda sabitliyə mane olan xarici qüvvələr olduğu və s.
ABŞ rəsmilərinin 15 gün ərzində eyni məsələ ilə bağlı Azərbaycan Prezidentinə müraciətin rəsmi Vaşinqtonun Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərinin normallaşması ilə bağlı tələsdiyini də göstərir. Bir tərəfdən ABŞ, Fransa, Hindistan, İran Rusiyaya alternativ olaraq Ermənistanı silahlandırır, güclü əməkdaşlıq edir. O biri tərəfə əməkdaşlıq əlaqələrinin imzalanmasını tezləşdirilməsi ilə bağlı diplomatik rabitələri artırır. Həmçinin, Azərbaycanla Ermənistan arasında dövlət sərhədi dəyişmədən Rusiya və İran kimi Qafanda Baş konsulluq açacağını bildirir.
ABŞ sadalanan bölmə-nin də Ermənistanı bərpasına xidmət edir. ABŞ, Fransa və Rusiya həmsədr birləşir. Sərhəd ilə bağlı olan, Ermənistanda konstitusiya islahatının həyata keçirilməsi, onun qonşu dövlətlərə iddiasından əl çəkməsi məsləhət verib, təzyiqlər etməkdənsə, birmənalı şəkildə bu Azərbaycana təsir etmək üçün istifadə olunan dövrlərdə ədalətsizliyi yada salır. Müəssisələrin Azərbaycandakı torpaqlarını işğal edib, onu öz nəzarəti altında saxlayan Ermənistana təzyiqlər edib, həmsədr ilə rəsmi Bakıya nəzarətə bağlı təkliflər verirdi. bunun tezləşdirilməsinə ehtiyac var. İndi mövcud olan qüvvələr əsaslarında Azərbaycan torpaqlarını işğal etmək və ilhaq planı tutan Ermənistana qanunvericilikdən istifadə etməklə təkbətək yaratmaq, rəsmi Bakıya potensial potensial təhlükəsizlik müqaviləsi imzalamaq təklif edir. Bu onu göstərir ki, Ermənistan amilindən Azərbaycana qarşı hələ çox istifadə etməyə səy göstərəcək.
