Rəşad Sultan: “Ana ölümlərinin çoxu bölgələrdə, rayonlarda baş verir, çünki...”
Azərbaycanda daha bir ana ölümü qeydə alınıb. Bu dəfə Lənkəranda. Belə ki, Lənkəran rayonunun Ləj kənd sakini 1995-ci il təvəllüdlü Gülnar Xanhüseyn qızı Fərzəliyeva aprelin 7-də gecə saatlarında qanaxma ilə Lənkəran Perinatal Mərkəzə çatdırılıb və təcili əməliyyat olunub.
Keysəriyyə əməliyyatı zamanı 8 aylıq olan uşaq götürülüb. Lakin 28 yaşlı Gülnarın həyatını xilas etmək mümkün olmayıb. Qeyd edək ki, G.Fərzəliyeva Liman şəhərinə gəlin köçüb. Onun 9 yaşlı bir oğlu var və bu, ananın ikinci hamiləliyi olub. Hazırda 8 aylıq körpə küməcdə saxlanılır. Belə faciəvi hallardan qaçmaq niyə mümkün olmur? Bu daha çox səhiyyəmizin səviyyəsi ilə bağlıdır, yoxsa gənc qadınların səhlənkarlığı ilə? Dünya ölkələrindəki göstəricilərlə müqayisədə vəziyyət necədir?
Qeyd etmək yerinə düşər ki, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) builki hesabatında bildirilir ki, dünyada hər iki dəqiqədən bir qadın doğuş zamanı və ya hamiləlik zamanı ölür, bu rəqəmlər 2015-ci ildən dəyişməyib, bəzi regionlarda isə daha da pisləşib. ""Ana ölümü meylləri" hesabatı son illərdə qadınların səhhətində narahatlıq doğuran tendensiyaları ortaya qoyur, çünki ana ölümü dünyanın demək olar, hər bir regionunda ya artıb, ya da durğunlaşıb", - sənəddə vurğulanır. 2000-ci ildən 2020-ci ilə qədər milli, regional və qlobal səviyyədə ana ölümünü izləyən hesabat 2020-ci ildə dünyada təxminən 287 min, 2016-cı ildə isə təxminən 309 min ana ölümü olduğunu göstərir. Təşkilat qeyd edib ki, 2016-cı ildən 2020-ci ilə qədər BMT-nin səkkiz regionundan ikisində - Avropa və Şimali Amerikada (17%), Latın Amerikası və Karib hövzəsində (15%) ana ölüm nisbəti artıb. BMT-nin məlumatına görə, 2020-ci ildə bütün ana ölümlərinin təxminən 70%-i Afrikanın Saxara səhrasından cənuba doğru ölkələrində baş verib. Ölümün əsas səbəbləri kimi güclü qanaxma, yüksək qan təzyiqi, hamiləliklə bağlı infeksiyalar, təhlükəli abortdan yaranan fəsadlar və hamiləlik zamanı ağırlaşa bilən əlavə xəstəliklər (HİV/QİÇS və malyariya) göstərilib. ÜST dünya ictimaiyyətini ana ölümünü azaltmaq üçün qlobal hədəflərə doğru irəliləyişi sürətləndirməyə çağırır, çünki 2030-cu ilə qədər bir milyondan çox qadının öləcəyi proqnozlaşdırılır.
Azərbaycanda bu sahədə problemlərin olması ilə bağlı ötən ilin yekunu olaraq səhiyyə qurumları da narahatlıqlarını ifadə ediblər. 2022-ci ilin 11 ayı ərzində respublikada doğuşayardım xidmətinin vəziyyəti ilə bağlı Səhiyyə Nazirliyində TƏBİB-in nümayəndələrinin iştirakı ilə müştərək kollegiya iclası keçirilib. Tədbirdə dövlət və özəl doğuşayardım tibb müəssisələrinin səlahiyyətli nümayəndələri iştirak ediblər. Qeyd edilib ki, səhiyyə sistemində islahatların mühüm istiqamətlərindən biri olan ölkəmizdə icbari tibbi siğorta tətbiq edilməsinə baxmayaraq, Səhiyyə Nazirliyinın mütəxəssisləri tərəfindən baş vermiş ana ölümlərinin təhlilləri nəticəsində doğuşayardım xidməti sahəsində bir sıra nöqsan və çatışmazlıqların olduğu müəyyən edilib. İclasın yekununda mövcud nöqsan və çatışmazlıqların aradan qaldırılması üçün zəruri olan texniki tədbirlərin mərhələli şəkildə həyata keçirilməsinin vacibliyi vurğulanıb.
Rəşad Sultan
Mama-ginekoloq Rəşad Sultan mövzu ilə bağlı “Yeni Müsavat”a bu sahədə olan problemlərdən danışıb: “Konkret Lənkəranda baş verən hadisə ilə bağlı, bilmədiyim xəstə haqqında danışmaq düzgün olmaz. Bilmirik, xəstə hansı diaqnozla yatıb, qanaxmanın səbəbi nədir. Doğrudan da qanaxmadan vəfat edib, bunları bilmirik. Ümumiyyətlə isə ana ölümlərinin bir nömrəli səbəbi elə qanaxmalardır. Amma bu, o demək deyil ki, bütün analar qanaxma olan kimi ölməlidir. Əlbəttə, bunun qarşısını almaq üçün də həm fərdi, həm də sistemli şəkildə həyata keçirilə bilən tədbirlər var. Qanaxma zamanı təcili cərrahi müdaxilə tələb edir. Eyni zamanda yanaşı müalicə tələb edir. Qan köçürmə, plazma köçürmə, maye köçürmə və reanimasiyanın təşkili. Beləliklə, bu tip ölümlərin və ağırlaşmaların qarşısını almaq üçün 2-3 faktor var. Əskiklik varsa da, onları bu faktorların təşkilində axtarmalıyıq. Bunlar hansı faktorlardır? Misal üçün, qeyd edilir ki, ana Perinatal Mərkəzdən uzaq yaşayıb, deməli birincisi xəstənin çatdırılması məsələsində problem ola bilər. Ondan da əvvəl risk faktorunun müəyyən edilməsidir. Əgər bu xəstədə risk faktoru bilinən bir ağır vəziyyət olubsa, təhlükəli vəziyyət olubsa, o, əvvəldən Perinatal Mərkəzə köçürülsəydi, daha düzgün olardı. Yəni hamilə qadınlarda birinci məsələ risk faktorunun müəyyən edilməsidir. İkinci əsas məsələ, ola bilsin çatdırılmada axsama olub. Misal üçün, bir yerdə doğuşa alınıb, sonra qanaxma başlayıb, başqa yerə çatdırmağa çalışırlar. Burada çatdırılmada axsamalar ola bilər. Fikir verirsinizsə, ana ölümlərinin çoxu bölgələrdə, rayonlarda olur. Ona görə bu faktor önəmlidir. Eyni zamanda Perinatal Mərkəzdə cərrahi müdaxilə nə dərəcədə vaxtında və nə dərəcədə keyfiyyətli yerinə yetirilib. Bunu bilmədən danışmaq doğru deyil”.
Ginekoloq qeyd edib ki, müdaxilə edən cərrahların peşəkarlığı da önəm daşıyır: “Əlbəttə, yaxşı cərrahlarımız var. Vaxt məsələsinə və müdaxiləyə diqqət etmək lazımdır. Araşdırmanı bu istiqamətdə aparmaq lazımdır. Üçüncüsü, tutaq ki, cərrahi müdaxilə edildi, qanaxma da dayandırıldı. Bu əsnada və bundan sonrakı dövrdə qan köçürülmə effektiv şəkildə tədarük olunubmu. Qan vaxtı-vaxtında gətirilibmi, qan əvəzedicilər, plazma, maye vaxtında köçürülübmü? Bu da olduqca önəmlidir. Bundan sonrakı isə reanimasiyanın təşkilidir. Bu ən ağrılı yerlərimizdən biridir. Ölkəmizdə peşəkar reanimasiya mütəxəssisləri barmaqla sayılacaq qədərdir. Onların köməyinə çatan avadanlıqlar nə dərəcədədir, lazım olan analizlərin təşkili, analiz edən laboratoriya, reanimasiya avadanlıqları lazımdır. Yəni qan əvəzedicilərin köçürülməsi və keyfiyyətli reanimasiyanın təşkilinə məsuliyyətsiz yanaşılmamalıdır”.
Afaq MİRAYİQ,
“Yeni Müsavat”
