İranda etiraz aksiyaları 100 gündən çoxdur ki, davam edir. Repressiv hökumət qüvvələri etirazçılara qarşı ən sərt metodlardan istifadə edir.
Bəs proseslər necə davam edəcək?
Finlandiyada yaşayan Güney Azərbaycandan olan siyasi şərhçi Çingiz Göytürk Musavat.com-a bildirib ki, beynəlxalq ictimaiyyətin diqqəti İran üzərində cəmlənib:
"İran rejiminin nümayəndələri müxtəlif mərhələlərdə bəyan etmişdilər ki, biz dünya ictimaiyyətinin, dövlətlərin, qurumların təzyiqlərini diqqətə almayacağıq, lakin bunu nəzərə almaq məcburiyyətində olduqlarını hər addımda görürük. Rejimi dəstəkləyən güclər isə artıq meydanda yoxdur. Məsələn, Rusiya sonu bəlli omayan bir durumdadır, İran rejimini dəstəkləməyə halı yoxdur. Çin bu proseslərdə tamamilə İranın arxasından geri çəkilib. Hətta ərəb ölkələri ilə birlikdə İrana qarşı bəyanat verib. Fransa başlanğıcda rejimi qurtarmaq üçün prosesi fərqli istiqamətlərə yönləndirməyə çalışsa da, prosesin davamında beynəlxalq ictimaiyyətin təzyiqi ilə rejimin arxasından geri çəkilmək məcburiyyətində qaldı. Hədsiz güc tətbiqini və insan haqları pozuntusunu qınamağa başladı. Rejimin 43 ildə edam (həm açıq, həm gizli formada), terror, təcavüzdən istifadə edərək yaratdığı bir "qorxu divarı" var idi. Millət artıq rejimin bu cinayətlər hesabına hördüyü "qorxu divarı"nı aşmağı bacarıb. Rejim repressiv tədbirlərini nə dərəcədə artırsa da, hədə-qorxunu gücləndirsə də proseslərin qarşısını almaqda tamamilə acizdir. Proseslər öz inkişafındadır.
Bu prosesdə həll olunması vacib olan ən önəmli məsələ rejim sonrası mərhələyə baxışın daha konkret, daha aydın cizgilərlə təsvir olunmasıdır. Kimsəyə sirr deyil ki, son 100 ildə hakimiyyətdə olan farsın İran birliyi və vahid İran milləti ideyası özünü doğrulda bilmədi, bu coğrafiyada problemlərin əsas qaynağına çevrildi. Yəni İranda problemlər sadəcə rejimdən qaynaqlanmır, dövlətin mahiyyəti burada əsas rol oynayır. İran adlanan məkanda qeyri-fars millətlərin yaşamaq hüququ yoxdur və onlara qarşı 100 ildir etnos siyasəti yürüdülür. Bu məsələ çözülməsə, prosesə qeyri-fars millətlərin ciddi şəkildə qatılması qətiyyən mümkün olmayacaq, millətlər bu proseslərə mahiyyət etibarilə fərqli yanaşmağa başlayacaqlar. Dolayısı ilə bütövlüyün təmini mümkün olmayacaq. Yəni rejim dəyişikliyi ilə yanaşı, rejim sonrası gələcəyin də dəqiq və bütün tərəflərin qatıldığı müzakirələrlə formalaşması bu prosesin qarşısında dayanan ən önəmli vəzifədir. Bu vəzifəni görməzlikdən gəlmək və ya daha sonrakı mərhələlərə buraxmaq qeyri-fars millətlərin proseslərə qoşulmasını əngəlləməkdən başqa bir işə yaramaz".
Çingiz Göytürkün sözlərinə görə, İran İslam Respublikasının 43 illik hakimiyyəti dönəmində baş verən siyasi, ictimai, milli iğtişaşlarda sərt repressiv tədbirlərə əl atması dünya ictimaiyyətində belə bir fikir formalaşdırıb ki, rejimin "repressiya maşını" güclüdür və molla hakimiyyəti bu "maşın"ı bütün gücü ilə işə salarsa, böhranların qarşısını ala bilər:
"Hətta rejimin özündə də belə bir mövhumat formalaşıb. Halbuki gerçəklik görünəndən fərqlidir. Son 43 illik İslam Cümhuriyyəti hakimiyyəti dönəmində ictimai-siyasi böhranlar tarixinə obyektiv yanaşdığımızda bu proseslərin yatırılmasında sadəcə rejimin limitsiz şiddət və repressiv gücdən istifadə etməsi deyil, həm də bir sıra obyektiv və subyektiv səbəblərdən qaynaqlandığını görürük. Məsələn, İslam İnqilabının qələbə çalmasından dərhal sonra Güney Azərbaycanda, Bəlucistanda və kürdlərin yaşadığı bölgələrdə baş verən üsyanlarda fars dövlətçiliyinin hədsiz şiddət və repressiv tədbirlərlə yanaşı, söykəndiyi paniranizm və İslam ideologiyalarından məharətlə istifadə etdiyini görürük. 1981-88-ci illərdə siyasi müxalifətsiz bir mühit yaratmaq üçün rejimin reallaşdırdığı edamlarda ölkənin müharibə şəraitində olması faktorunu nə dərəcədə qabartmasının şahidi oluruq. Rejim öz içərisindən islahatçı qrupu, "yaşıl hərəkat"ı çıxarır və bu yolla daxildə toplumun enerjisini boşaldır, xaricdə isə dünya ictimaiyyətinin diqqətini digər alternativlərinə yönəldir. Rejim bu islahatçılıq tamaşasından 20 ildən çoxdur ki, istifadə edir".
Siyasi şərhçi vurğulayıb ki, 100 gündən çoxdur davam edən hərəkat bir sıra nöqsanları olmasına baxmayaraq, keçmişdə buraxılan səhvlərdən nəticə çıxara bilib:
"Məsələn, bu hərəkat rejim tərəfindən ona təqdim edilən alternativlərə dərhal reaksiya verdi. Bu da hərəkatın ən güclü məqamlarından biridir. Bu proseslərdə səsləndirilən şüarlardan ən önəmlisi budur: "Vilayətə də, səltənətə də yox". Yəni fars dövlətçiliyinin iki müxtəlif rejiminə - İslam Cümhuriyyəti rejiminə də, səltənət rejiminə də (Pəhləvi rejimi) yox. İslam Cümhuriyyəti zaman-zaman islahatçılar alternativini önə sürərək öz içərisindən alternativlər təqdim edib və cəmiyyəti buna inandırıb. Biz həmin islahatçıların sonda proseslərə xəyanət edərək geri oturduğunun şahidi olmuşuq. Bir sıra xarici mərkəzlər isə yenidən səltənət rejimini və onun nümayəndəsini önə çəkərək İranda inqilabi proseslərin qarşısını almaq və bu prosesləri irticaya yönəltmək məqsədilə Pəhləvi rejimini önə çıxarmağa çalışdılar. Millət isə dərhal vilayətə də, səltənətə də yox dedi. Yəni bu hərəkat keçmişdəki hərəkatın səhvlərini təkrarlamaq niyyətində deyil.
Digər güclü nöqtə isə ondan ibarətdir ki, hərəkat bu rejimin islahatlarla düzələcəyi fikrinə qətiyyən inanmır. Sosial tələblərlə başlayan prosesin dərhal rejim dəyişikliyi tələbini ortaya qoyması heç də təsadüfi deyil. Çünki bu rejimin düzələ biləcəyinə inanmır və onun getməsini əsas şərt olaraq qoyur. Digər tərəfdən, rejimin bu proseslərdə limitsiz repressiv gücə əl atmasının mümkün olmaması çağdaş hərəkatın ən şanslı tərəflərindən biridir. Çünki rejimdaxili parçalanma həddindən artıq güclüdür və onlar rejimin etirazçılara qarşı hədsiz şiddətini qınayırlar. Artıq cəmiyyət içərisində rejimin söykəndiyi ideologiyaların heç birinin qarşılığı mövcud deyil. Yəni rejim hədsiz repressiyanı əsaslandıra bilmir. Dünyanın diqqəti İran rejiminin üzərindədir. 1988-ci ildəki rejimin davranışları ilə bugünkü davranışları müqayisə edərkən açıq şəkildə görürük ki, limitsiz güc tətbiqi məsələsində beynəlxalq ictimaiyyətin təzyiqləri güclüdür".
Aytən Novruz
Musavat.com
