2023-cü ilin 8 ayında sənaye istehsalı 0,1 faiz azalan İrəvan Rusiyaya ixracı 2,1 dəfə necə artırıb?
ABŞ son bir ayda 50-dən çox xarici şirkəti Rusiyaya sanksiyalara baxmayaraq, ona yardımına görə qara siyahıya salıb. Onların çoxu Çindən, İrandan, Birləşmiş Ərəb Əmirliklərindən, Avropadan, Türkiyədən, Qazaxıstandan və digər ölkələrdəndir. Avropa İttifaqı isə daha çox - 100-ə yaxın şirkətə qarşı bu addımı atıb.
Azərbaycanın öz ərazisində terrorçu hərbi birləşmələrə qarşı keçirdiyi antiterror əməliyyatını az qala lupa ilə araşdıran hər iki mərkəzin Rusiyaya qadağan olunan malların reixracında ən mühüm həlqələrdən biri olan Ermənistanı görmək niyyəti hələ də hiss olunmur. İndiyədək ABŞ və Aİ yalnız 2 Ermənistan şirkətini qara siyahıya salıblar, hər ikisinin sahibi Rusiya vətəndaşları olan ruslardır.
Erməni əsilli olan yalnız bir sahibkar ABŞ Maliyyə Nazirliyinin qara siyahısına salınıb. Avqust ayında nazirlik Rusiya, Qazaxıstan və Slovakiya şirkətlərini qara siyahıya saldığını açıqlayıb. Məlum olub ki, həmin şirkətlər Şimali Koreya ilə Rusiya arasında silah satışının təşkilində iştirak edirlər. Qara siyahıya Rusiyanın “Verus”, Slovakiyanın “Versor” (hərbi sənaye məhsulları ilə ticarət edir)və Qazaxıstanın Defense Engineering şirkətləri daxil edilib. RBK-nın şirkətlərlə bağlı bazasındakı məlumatdan aydın olur ki, 2021-ci ildə Moskvada qeydiyyata alınmış “Verus” MMC qeyri-elektrik məişət avadanlıqlarının istehsalı ilə məşğuldur. Onun təsisçisi Azərbaycanda anadan olmuş, hazırda Slovakiya vətəndaşı olan erməni əsilli Aşot Mkrtıçov, baş direktoru isə Rafael Qazaryandır.
A.Mkrtıçov qara siyahıya salınan Defense Engineering şirkətinin də təsisçisidir. 2018-ci ildə Astanada qeydiyyata alınan şirkət “geniş spektrli məhsulların ticarəti” ilə məşğuldur. ABŞ Maliyyə Nazirliyinin araşdırmasına görə, Aşot Mkrıtıçov Slovakiyanın “Versor” şirkətinin də sahibidir və eyni səbəbdən Böyük Britaniyanın da qara siyahısındadır.
Avropa İttifaqı artıq iki dəfə Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə Rusiyaya ixracı qadağan olunan məhsulların çatdırılması, oradan alışı qadağan olunan malların alınmasına görə xəbərdarlıq edib. Amma burada da Ermənistan “yaddan çıxıb”. Axı məhz Ermənistan ABŞ-nin Rusiyadan alışına sanksiya tətbiq etdiyi işlənməmiş almazları alır, cüzi emaldan sonra BƏƏ-yə satır. Bu alverin sayəsində yanvar-avqustda iki ölkə arasında ticarət dövriyyəsi ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 2,4 dəfə artmaqla 642,5 milyon dollara çatıb. Bunun nə az, nə çox - 593,4 milyon dolları Ermənistanın BƏƏ-yə ixracıdır. Bu göstərici ötən ildəkindən 2,6 dəfə çoxdur. İxracda əsas yeri emal olunmuş qiymətli daşlar tutur.
Halbuki Qərb mətbuatında Ermənistanın Qərb tərəfindən qadağan olunan məhsulların Rusiyaya çatdırılmasında aktiv roluna dair məlumatların ardı-arası kəsilmir. Avqust ayında Bloomberg Agentliyi 2022-ci ildə Ermənistanın yarımkeçiricilər ixracının həcminə görə dünyada 4-cü yeri tutduğuna dair məlumat yayıb. Məlumatda qeyd edilir ki, bu göstərici üzrə Ermənistan Yaponiya, Almaniya və Hindistanı arxada qoyub. Onun satdığı məhsulun əsas alıcısı isə Rusiyadır.
Bloombergin əldə etdiyi məlumata görə, ötən il Ermənistandan Rusiyaya yarımkeçiricilər ixracı 187 faiz artmaqla 1,2 milyard dollar təşkil edib. Agentlik bunu Ermənistanda yarımkeçirici istehsalının artması ilə izah edib. Lakin Ermənistan statistikasında bu istehsalın artmasına dair hər hansı məlumata rast gəlmək mümkün deyil. Ermənistan Dövlət Statistika Komitəsinin rəsmi statistikasına əsasən 2022-ci ildə Ermənistanın sənaye sektorunda cəmi 3,3 faizl illik artım qeydə alınıb. Bu sektorda istehsal olunan 6,1 milyard dollar və ya 2 trilyon 683 milyard dramlıq məhsulun 1,8 trilyon dramı13,5 faiz artım nümayiş etdirən emal sənayesində əldə olunub. Bu zaman emal sənayesinin kompüter, optik, elektrik və elektron avadanlıq istehsalı sahələrində 11,4 faizlik geriləmə qeydə alınıb. 2023-cü ilin birinci rübündə isə bu sahələrdən kompüter və elektrik avadanlıqları istehsalında 26 faiz, elektron və optik avadanlıqlar istehsalı sahəsində 39,5 faiz geriləmə baş verib. Bu halda təbii olaraq sual yaranır ki, Ermənistan Rusiyaya ixrac etdiyi yarımkeçiriciləri haradan alıb? Sualın cavabı, əlbəttə, aydındır: onun satışını Rusiyaya qadağan edən Qərb ölkələrindən.
Avqust ayında müstəqil “Verstka” nəşri Rusiya Gömrük Komitəsinin gizli statistikasını əldə edərək çox maraqlı məlumatlar yayıb. Həmin məlumatlardan aydın olur ki, Rusiyaya ikili idxalda Ermənistan şirkətləri aktiv şəkildə iştirak edirlər. Məsələn, Rusiyanın “Pobeda” şirkəti bu ilin yanvarında iki dəfəyə 580 min dollarlıqdan yuxarı Honeywell şirkətinin məhsulu olan qeyri-hərbi məqsədli radiolokasiya aparatları gətirib. Hər iki halda göndərici Ermənistanın “A Trade service” şirkətidir.
Nəşr müəyyən edib ki, Ermənistan vasitəsilə idxalda İran da iştirak edir. Belə ki, əgər gətirilən mal böyük partiyadırsa, onu təyyarə ilə Rusiyaya çatdırmaq baha başa gəldiyinə görə TIR-larla İrana keçirilir, oradan isə gəmilərlə Xəzər dənizindən Rusiya limanlarına daşınır. Ermənilər belə yükləri Gürcüstan üzərindən göndərə bilmirlər - gömrük orqanları sərt nəzarət tətbiq edir. Portala danışan Ermənistanın Right-flow şirkətinin təmsilçisi Armen bildirib ki, ölkəsi kiçik partiya malların Rusiyaya çatdırılmasında aktiv rol oynayır. Böyük partiya mallar üçün daha böyük iqtisadiyyata malik ölkələr seçilir: sifarişlər Ermənistan iqtisadiyyatı üçün ağlabatan olmur və istehsalçıda şübhə oyadır. Honkonq, Çin, BƏƏ kimi ölkələrdən isə iri partiyaları rahat sifariş edə bilirlər.
2023-cü ilin ötən dövründə bu kimi məlumatlar çoxsaylı Qərb nəşrləri tərəfindən ictimailəşdirilib. Bu ilin aprelində “The New York Times” ABŞ Ticarət Nazirliyinin rəsmi statistikasına əsaslanaraq yazıb ki, 2022-ci ildə Ermənistan şirkətləri bu ölkədən aldıqları çip, mikrosxem və prosessorların Rusiyaya ixracını 515 faiz artırıblar. Avropa mənşəli çip və prosessorların Ermənistan üzərindən Rusiyaya satışı isə 212 faiz artıb.
“Financial Times” qəzeti başqa bir fakta diqqət yetirib. Qəzetin yazdığına görə, Ermənistandan Rusiyaya avtomobil ixracı 2023-cü ilin yanvar ayında 225 dəfə artaraq 180 milyon dollara çatıb. “Financial Times” həmçinin yazır ki, 2022-ci ilin yanvarında Ermənistan ABŞ-dan 2,8 milyon dollar dəyərində avtomobil idxal edib, bir il sonra isə bu məbləğ 29,5 milyon dollara yüksəlib.
Yeri gəlmişkən, Gürcüstan məhz Qərbin təzyiqi ilə avqustun 1-dən etibarən ABŞ mənşəli avtomobillərin Rusiyaya ixracı və reixracını dayandırır. Gürcüstan Maliyyə Nazirliyinin bununla bağlı yaydığı məlumatda qeyd olunur ki, Avropa istehsallı avtomobillərlə bağlı eyni qərar sentyabrın 26-dan qüvvəyə minib. Çünki Avropa İttifaqının Rusiyaya qarşı 11-ci sanksiya paketində bu ölkəyə yeni və mühərrikinin həcmi 1.9 litrdən yuxarı olan işlənmiş avtomobillərin ixracı 26 sentyabrdan qadağan edilir.
Ermənistan isə bununla bağlı nəinki hər hansı addım atmayıb, əksinə, Rusiyaya avtomobil ixracını dəfələrlə artırıb.
“Bild” nəşri isə Almaniyanın sənaye məhsullarının MDB ölkələri vasitəsilə Rusiyaya çatdırılması yollarına dair araşdırma aparıb. Nəşrin əldə etdiyi məlumata görə, 2022-ci ildə Almaniyadan Ermənistana avtomobil və onun ehtiyat hissələri ixracı 761 faiz, kimya məhsulları ixracı 110 faiz, elektrik avadanlıqları 344 faiz, ağac məmulatları 30
1 faiz artıb. Nəşr bildirir ki, Almaniya dövlət qurumları bu cür artımı qəbuledilməz hesab edirlər. Lakin buna baxmayaraq, bu ilin 8 ayında Ermənistanın Almaniyadan idxalı illik ifadədə 85,2 faiz artmaqla 390,2 milyon dollar təşkil edib.
Ümumilikdə 2023-cü ilin səkkiz ayında Ermənistanın xarici ticarəti 2022-ci ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 53 faiz artmaqla 12 milyard dollara çatıb. Bu ticarətdə Rusiyanın payı 4,2 milyard dollardır. Yəni ötən ilin eyni dövrünə nəzərən alverin həcmində 56,3 faiz artım var. Bu artımın əsas hissəsi Ermənistanın Rusiyaya ixracındakı 2,1 dəfəlik çoxalma ilə bağlıdır. İrəvanın fəxrlə dediyi kimi, tarixdə ilk dəfə Ermənistanla Rusiya arasındakı ticarətdə müsbət saldo yaranıb: 8 ayda Rusiyaya 2,3 milyard dollarlıq mal ixrac edib, oradan 1,9 milyard dollarlıq mal alıblar.
Yanvar-avqustda Ermənistanla ABŞ arasında 2,1 dəfəlik artımla 505,1 milyon dollarlıq alver qeydə alınıb. Bu zaman Ermənistanın ABŞ-dən idxalı illik ifadədə 2,6 dəfə artmaqla 473,3 milyon dollara çatdığı halda, bu ölkəyə ixracı 40 faiz azalaraq 31,8 milyon dollara düşüb. İdxalda əsas paya mikroçiplər malikdir.
Rəsmi statistikadan o da aydın olur ki, Ermənistanın idxal-ixracında üstünlük eyni mal qruplarındadır: “maşın və mexanizmlər, avadanlıqlar” , “yerüstü, hava və su nəqliyyatı vasitələri” , “qiymətli və yarımqiymətli daşlar,qiymətli metallar və onlardan hazırlanan məmulatlar”.
Rusiyaya bu qədər açıq yardımın müabilində Ermənistana qarşı hansısa ciddi addımın atılması hələ də müşahidə olunmur. Belə görünür ki, İrəvan özü Moskva ilə əlaqələrini pozub, ticarəti zəiflətməsə ABŞ və Avropadakı havadarları onun Ukrayna xalqının qırğınına verdiyi dəstəyi gözardı etməyə davam edəcəklər...
Dünya SAKİT,
“Yeni Müsavat”
