O, tarixə rəsmi titullarından, dövlət təltiflərindən daha çox Qələbə Marşalı kimi düşüb. Böyük Vətən Müharibəsinin tarixində silinməz izlər buraxan Georgi Konstantinoviç Jukov SSRİ-nin siyasi və hərbi elitasında ən böyük nüfuza sahib olan şəxslərdən biri sayılıb...
Musavat.com görkəmli sərkərdənin həyat və müharibə yollarından bəhs edən yazını təqdim edir.
29 iyul 1941-ci il tarixi: Hədsiz dərəcədə gərgin olan İosif Stalin Kremldə müşavirə keçirir. Jukov müşavirədə qoşunların Kiyev şəhərindən geri çəkilməsi təşəbbüsü ilə çıxış edir. Və bu addımın atılmasının zəruriliyini də Stalinə məntiqli şəkildə əsaslandırır.
Jukovun az qala göstəriş formasında dediyi fikir Stalini özündən çıxarır:
- Yoldaş Jukov, siz bu sərsəm fikirlərinizlə Kiyevi təslim etməyə özünüzdə necə cürət tapırsınız?
- Yoldaş Stalin, əgər mən bir baş qərərgah rəisi kimi sərsəm fikirlər söyləyirəmsə, demək, öz yerimdə deyiləm. Xahiş edirəm, mənim bu məsul vəzifədən azad edilməyim üçün göstəriş verəsiniz...
- Georgi Konstantinoviç, biz Leninsiz keçinmişik, sizsiz də keçinərik...
Beləliklə, Jukov baş qərərgah rəisi vəzifəsindən azad olunur. Sözsüz ki, bu hadisədə Stalin tələskənliyə yol verir. Bəlkə də o, bu qərarı ilə hamının qorxu və təlaş içində olduğu bir məqamda özünə olan güvənini sübut etmək istəyir. Amma sonralar o da məlum olur ki, fikirlərində həmişə qətiyyətli olan və qarşısındakının kimliyindən asılı olmayaraq, sözünü deməyi bacaran Jukov həmin müşavirədəki fikirlərində yanılmayıb.
1941-ci ilin payız aylarında alman qoşunları Moskva ətrafında qərarlaşanda çıxış yolu tapmaqda çətinlik çəkən Stalin Jukovu köməyə çağırır. Oktyabrın 5-də Jukovun təcili olaraq, Leninqraddan Moskvaya gəlməsini əmr edir. Jukovu aerodromdan birbaşa Stalinin Kremldəki mənzilinə gətirirlər.
Stalin əsəbi və çaşqın vəziyyətdə üzünü Jukova tutur: “Kritik vəziyyət yaranıb. Almanlar 3-4 gündən sonra Moskvaya yaxınlaşacaqlar. Qərb və ehtiyat cəbhələrinin komandanlığı real vəziyyəti qiymətləndirə bilmir. Nə Konyev, nə də Budyonnı öz qoşunlarının harada olduqlarını bilmirlər, düşmənin fəaliyyəti və əməliyyatları haqqında xəbərsizdirlər”.
Jukov məsələdən tam agah olduqdan sonra qərar verir: Alman qoşunları üçün tam açıq olan Moskvanın yollarını bağlamaq və düşməni saxlamaq... O, Qərb cəbhəsi komandanlığının fəaliyyət istiqamətini dəyişərək, hərbi hissələri məhz bu sahəyə yönəldir.
1941-ci il oktyabrın 16-da paytaxtın köçürülməsi haqqında qərara imza atdıqdan sonra Stalin Jukovdan soruşur:
- Georgi Konstantinoviç, sizcə qoşunlarımız Moskvanı saxlaya biləcəkmi?
- Yoldaş Stalin, mən buna şübhə etmirəm. Biz Moskvanı almanlara təhvil verməyəcəyik...
Jukovun bu qətiyyətli cavabı Stalini təsirləndirir. Rəhbər ona inanaraq Moskvanı tərk etmir. Bəli, “Stalin müharibənin ən ağır vaxtlarında Moskvanı tərk etmədi” kimi az qala şüara çevriləcək həmin ifadə, məhz Jukovun qətiyyətinin məhsuludur.
Stalin Jukova inanırdı, bilirdi ki, Jukov olan yerdə qələbə var. Digər yüksəkçinli hərbçilər və məmurlar bir yana idi, Jukov bir yana... Stalin Ali Baş Komandan kimi Jukovu özünə müavin seçmişdi. Jukov yeganə şəxs idi ki, təxirəsalınmaz qərarların verilməsində Stalinin adından danışmaq səlahiyyəti var idi. Müharibə illərində istər ön, istərsə də arxa cəbhədə həlledici sözü Jukov deyirdi və heç bir müzakirəyə yer qoymamaq üçün əlavə edirdi: “Birinci ilə (Stalin nəzərdə tutulur) razılaşdırılıb...”
Bəzi hərbi araşdırmaçıların fikrinə görə, Jukovun müharibədəki uğurları canlı qüvvəni düşmənin qarşısına sədd çəkməklə, böyük itkilər hesabına olub. Amma faktlar sübut edir ki, bu cür yanaşma Jukovun hərbi taktikasına zidd olub. Əksinə, Jukov lazım gələndə qoşunların geri çəkilməsinin, vaxt qazanıb mükəmməl və tam komplektləşdirilmiş şəkildə yenidən hücuma keçməsinin tərəfdarı olub. Marşal bununla sübut edib ki, belə olan halda həm itkilər az olur, həm də döyüş əməliyyatı uğurlu alınır. Müharibə zamanı uğurlu əməliyyat naminə yüz minlərlə döyüşçünün qurban verilməsi birbaşa Stalinin göstərişi ilə olub. Jukov dəfələrlə bu haqda Stalinə kəskin etirazını bildirməkdən də çəkinməyib.
Jukov hərbçilərə qarşı nə qədər tələbkar olubsa, bir o qədər də qayğıkeşliklə yanaşıb. Məsələn, müharibədən sonra o, əsir düşənlər haqqında yeni sənədin imzalanmasını təklif edib. Belə ki, həmin şəxslərin sənədlərindən əsirliklə bağlı qeydlərin çıxarılmasını istəyib. Marşal fikrini belə əsaslandırıb ki, əsir düşmək və təslim olmaq fərqli anlayışdır. Yəni, bir var döyüş zamanı təmas xəttində könüllü düşmənə təslim olmaq, bir də var ki, döyüş əməliyyatı zamanı mühasirəyə düşərək əsir olmaq...
Jukov kabineti sevən marşallardan olmayıb. Bu haqda özü də xatirələrində qeyd edib ki, səngərlərdən sonra kabinetdə stol arxasında əyləşib, nə isə yazmaq mənim üçün çox çətindir.
Marşalın sərkərdəlik qabiliyyəti nə hərbi təhsili, nə də təcrübəsi ilə bağlı olmayıb. Müasirlərinin söylədiklərinə görə, hərb sənətini incəliklərinə qədər bilən Jukovda bu, Tanrı vergisi olub.
Hədsiz dərəcədə amansız, sərt və kəskin olan Jukov müharibə illərində xalqın böyük nüfuzunu qazanıb, onu seviblər, ondan qorxublar, ona dua ediblər. Jukov yeganə marşal olub ki, Böyük Vətən Müharibəsi illərində onun şəxsi işinə 41 dəfə Stalinin şəxsi təşəkkürü qeyd olunub. 4 dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülən yeganə şəxs də Jukov olub.
Müharibə dövründə marşal Jukov Leninqrad, Qərb, 1-ci Ukrayna, 1-ci Belarusiya cəbhələrinə rəhbərlik edib. Onun rəhbərliyi altında Leninqrad Vilhelm fon Leebin “Şimal” hərbi hissələrindən müdafiə edilib, feldmarşal fon Bokun “Mərkəz” hərbi hissələrinin Moskva döyüşündə darmadağın edilməsi də Jukovun uğurlu hərbi əməliyyatının nəticəsi olub.
Sonralar Jukov “Saturn”, Leninqradın blokadasının yarılmasında “İskra” və Kursk əməliyyatlarına, sağsahil Ukraynanın azad olunmasına, “Baqration” əməliyyatına, Varşavanın tutulmasına, “Visla-Oder” əməliyyatı və nəhayət 8 may 1945-ci ildə uğurla başa çatan “Berlin” əməliyyatına rəhbərlik edib və hamısında da uğur qazanıb. Almaniyanın şərtsiz kapitulyasiyasını da məhz Jukov feldmarşal Vilhelm fon Keyteldən qəbul edib.
Qələbənin təmin olunmasında misilsiz xidmətləri olan Jukova Qələbə paradının qəbul etməsi haqqında Stalinin əmri də onun fərqli bir şəxsiyyət olduğuna bir daha sübutdur. Bəli, bu, bəlkə də müharibə ilə bağlı Stalinin ən ədalətli qərarlarından biri idi. Bəlkə də bu qərarı Stalin xalqın iradəsinə görə vermişdi. Çünki Stalin Jukova qarşı bu qədər səmimi ola bilməzdi. Sonrakı hadisələr də bunu bir daha sübut etdi.
Belə ki, Stalin müharibədən sonra növbəti dəfə öz “mərhəmət”ini Jukovdan əsirgəmir. Cəllad kimi tanınan dövlət təhlükəsizliyi naziri Abakumov və Lavrenti Beriya Jukovun həbs olunması ilə bağlı sənədi imza atmaq üçün Stalinə təqdim edirlər. Stalin düşünmədən belə, sənədin üzərinə dərkənar qoyur: “Mən Jukovun həbsinə imkan verməyəcəm” və üzünü onlara tutub deyir: “4 il ərzində Georgi Konstantinoviçi mən özümdən yaxşı tanımışam. Sizin söylədikləriniz cəfəngiyyatdan başqa bir şey deyil...”
Sözsüz ki, Stalinin bu cür münasibəti ədalətli idi. Amma rəhbər daxilində yenə də qeyri-səmimi idi. Sadəcə müharibədən sonrakı ölkədəki mürəkkəb vəziyyətdə Jukov hələlik Stalinə lazım olacaqdı.
Qısa bir müddətdən sonra Stalin Jukov haqqında əsl fikirlərinin bildirir. Marşal faşist Almaniyası üzərində qələbəni öz adına çıxmaqda suçlanır. Daha sonra Jukova qarşı Almaniyadan bahalı əşyaların, xüsusilə rəsm əsərlərinin gətirilməsi ilə bağlı ittiham irəli sürülür.
Təbii ki, bunların arxasında başqa məsələlər dururdu. Jukov qətiyyəti və nüfuzu ilə Kreml üçün təhlükəyə çevirilirdi. Ona qarşı qısqanclıq Kreml məmurlarını rahat buraxmırdı. Stalin üçün belə bir şəxsiyyət arzuolunmaz idi. Digər bir tərəfdən, Jukov hələ müharibənin başlanğıcında Stalinin ən çarəsiz və miskin vaxtlarını görmüşdü. Jukov xalq tərəfindən inanılan şəxslərdən biri idi ki, o, Stalin haqqında olan əfsanələri, mifləri darmadağın edə bilərdi. Məhz Stalini də qorxudan bu idi.
Beləliklə, Jukov əvvəlcə Odessa hərbi dairəsinə, sonra isə Urala göndərilir. Həmin dövrdə SSRİ-nin ən kriminal şəhərlərindən biri olan Odessada Jukov əsasən cinayətkarlığa qarşı mübarizə aparır. Və elə həmin şəhərə çatdığından bir neçə gün sonra hərbi libasını çıxararaq, mülki paltarda avtoritetlərin toplaşdığı məkana gəlir, icazəsiz stolun baş tərəfinə keçir, əlini stolun üstünə çırparaq deyir: “İndi bu şəhərin bir nömrəli avtoriteti mənəm...”
Moskvada isə marşal haqqında “Aviasiya işi” ilə bağlı yeni ittihamlar hazırlanır.
Jukov 1952-ci ildə Mərkəzi Komitə üzvlüyünə namizəd seçilir. Marşal öz xatirələrində qeyd edib ki, bu, Stalinin təşəbbüsü ilə olub və ona qarşı etdiyi haqsızlığa görə barışıq üçün yol açıb.
Stalinin ölümündən sonra Jukov müdafiə nazirinin birinci müavini vəzifəsinə təyin olunur. Kremldəki növbəti qruplaşmalarda Beriyanın öz mövqelərini möhkəmlətməsi Xruşovu ciddi narahat etməyə başlayır. O, bu haqda Jukovla danışıqlara başlayır.
Xruşov bir daha Jukova Beriyanın onu həbs etdirmək istədiyini xatırladır: “Geogi Konstantinoviç, yəqin ki, Beriyanın sizə qarşı olan münasibətini unutmamısınız. Bu yaramazı aradan götürmək, həbs etmək lazımdır”.
Mətləbi və təklifi anlayan marşal cavab verir: “Düzdür, mən adam həbs etməklə məşğul olmuram, amma bu işi böyük həvəs və məmnuniyyətlə icra edərəm”.
Beləliklə, nə vaxtsa Jukovun həbsinə çalışan Beriya çox amansız bir şəkildə Jukov tərəfindən həbs olunur. Bu həbsin müqabilində Jukov SSRİ-nin müdafiə naziri təyin olunur.
1957-ci ildə “qara buludlar” yenidən marşalın başı üstündə görünməyə başlayır. Mərkəzi Komitənin plenumunda Silahlı Qüvvələrdə partiya-siyasi işlərinin yarıtmaz vəziyyətdə olduğu vurğulanır və Jukov Leninizm prinsiplərinə əməl etməməkdə günahlandırılır. Plenum Jukovu müdafiə naziri vəzifəsindən azad edir.
Nazir vəzifəsindən azad olunsa da, o, qonaq qismində mütəmadi olaraq Kremlin mötəbər tədbirlərinə dəvət alıb, Qələbə Marşalı böyük ehtiramla xatırlanıb. Ən əsası isə bütün rəsmiyyətlərdən kənar marşal Jukov xalqı üçün böyük şəxsiyyət, görkəmli sərkərdə kimi əbədiyyətə qovuşub.
Jukov həm də həyat sevgili, nikbin, həssas qəlbli bir insan kimi yaddaşlarda qalıb. Müharibəyə, gərgin iş rejiminə baxmayaraq, marşal 4 dəfə evlənməyə vaxt tapıb.
Jukov bu məsələyə münasibət bildirərkən qeyd edib: “Xanımlar mənim hərbi fəaliyyətimə mane olmayıblar. Bu məsələdə toxunulacaq yalnız bir məqam var, böyük bir ordunun tabe olduğu şəxs evə gedəndə, özü tabe olmaq məcburiyyətində qalır...”
Georgi Jukov 18 iyun 1974-cü ildə, 77 yaşında keçirdyi infarktdan sonra vəfat edib. Marşalın yandırılmış nəşinin külü Kreml divarlarına yerləşdirilərək, üzərinə mərmərdən xatirə lövhəsi vurulub.
İlham Cəmiloğlu,
Musavat.com
