İnsanlara hürriyət, millətlərə istiqlal!

Eldar Namazov: “Trampın Rusiya haqda dediyi isti sözlərə aldanmaq lazım deyil”

974 28.12.2016 08:40 Müsahibə A A

Uzun illər mətbuatın ən fəal müsahiblərindən olan politoloq, siyasi xadim Eldar Namazov son dönəmlər səssizliyini qoruyur. Səhhətinə görə ciddi müalicə sürəci keçən Eldar bəy üçün aktiv siyasət də məhz bu səbəbdən arxa plana keçib. Amma o, ara-sıra “Yeni Müsavat”a müsahibə verir. Dekabrın 23-də 60 yaşının tamam olması politoloqla daha bir müsahibəyə yaxşı fürsət yaratdı. 

Onunla müsahibənin ikinci hissəsini təqdim edirik:

R.Arifoğlu: 

- Bu mənada Azərbaycanın seçilən olmasının, İsrailin ona xüsusi münasibət göstərməsinin səbəbi nədir? Bizi özünə təhlükə hesab etmir, yoxsa başqa səbəb var ...? 

- Bir neçə il bundan əvvəl mən ABŞ-ın yəhudi təşkilatlarının rəhbərləri ilə söhbət edirdim. Orda söhbət düşdü ki, İsrailin Azərbaycana xüsusi münasibəti var, Azərbaycanda da yəhudilərə qarşı xüsusi münasibət var. Mən də zarafatla Çörçilin bir sözünü improvizə edib dedim ki, Azərbaycanda yəhudilərə ona görə yaxşı münasibət var ki, biz onları özümüzdən ağıllı saymırıq (gülür). Hər halda, bu əməkdaşlıq mövcuddur və öz faydasını verir. Biz dövlətləri qiymətləndirəndə onları bir neçə parametr üzrə qiymətləndiririk. Mənimçün ABŞ bir dövlət kimi çox böyük önəm daşıyır. Həmişə ABŞ dövlətinə rəğbətlə yanaşmışam. Buna səbəb ABŞ-da yaradılan siyasi, hüquqi, iqtisadi sistemdir. O ki qaldı xarici siyasətə, xarici siyasət demokratik və ya avtoritar ola bilməz. Xarici siyasət milli maraqlara söykənir. Xarici siyasətdə mənim çox hörmət etdiyim ABŞ çox ciddi səhvlərə yol verir. Azərbaycan öz xarici siyasətini quranda ilk növbədə milli maraqlarını güdməlidir. 

R.Arifoğlu: 

- İranı incitmək milli maraqlara uyğundurmu? 

- Mən sizə bir misal gətirim. 1994-95-ci illərdə Ermənistanın sabiq prezidenti Levon ter Petrosyan mətbuata açıqlama verdi ki, əgər İran Ermənistanla sərhədini heç olmasa bir aylıq bağlasa, Ermənistan dövləti rəsmən çökəcək. Çünki Türkiyə artıq sərhədləri bağlamışdı. Azərbaycan da həmçinin. O biri tərəfdən Gürcüstan öz ərazisi üzərindən Ermənistana Rusiya ilə əlaqələr qurmağa imkan yaratmırdı. İran-Ermənistan sərhədi işğalçı dövlət üçün həyat yolu olmuşdu. Petrosyan açıq deyirdi ki, İran olmasaydı, bizim dövlətimiz çökəcəkdi. O vasitə ilə biz dövlətimizi saxlaya bildik. Əgər İran da Türkiyə kimi o vaxt sərhədləri bağlasaydı və desəydi ki, ay ermənilər, qoşunlarınızı Azərbaycan ərazisindən çəkin, yoxsa bu sərhədlər açılmayacaq, o zaman elə 90-cı illərin sonlarında bu konflikt sonlanardı. 



R.Arifoğlu: 

- İran bunu zamanında niyə etmədi? Pakistan kimi, Türkiyə kimi bizim tərəfi niyə tutmadı? 

- Bu haqda İran diplomatları ilə müxtəlif səviyyələrdə danışmışdıq. Mənim yadımdadır ki, Heydər Əliyev İranın ən yüksək səviyyədəki şəxslərindən tutmuş, xarici işlər nazirinə kimi, hər kəsə bu sualı verirdi. Konkret bir cavab yox idi. Sadəcə, ümumi şəkildə deyilirdi ki, burda müxtəlif beynəlxalq məsələlər, milli maraqlar var. Azərbaycan öz ərazilərini qorumaq, işğal olunmuş ərazilərini qaytarmaq, 1 milyon qaçqınını öz torpaqlarına qaytarmaq istəyir. Bu məsələdə sizdən böyük zəhmət tələb olunmur. Sadəcə, işğal qurtarana qədər Ermənistanla əməkdaşlığı dayandırmaq lazım idi. 

Ona görə də Azərbaycan indi o torpaqları işğaldan azad etmək üçün İsraillə də əməkdaşlıq edə bilər, başqa ölkələrlə də. Bu, bizim milli maraqlarımız istiqamətindədir. Biz çox istərdik ki, bizə yaxın olan qonşularımız bu məsələdə prinsipial mövqe tutub bizə yardım etsinlər. Əgər hansısa səbəbdən bunu etmirlərsə, heç olmasa Azərbaycan özü başqa üsullarla öz torpaqlarını azad etməyə çalışırsa, buna mane olmaları düzgün deyil. 

“1994-95-ci illərdə Ermənistanın sabiq prezidenti Levon ter Petrosyan mətbuata açıqlama verərkən dedi ki, əgər İran Ermənistanla sərhədini heç olmasa bir aylıq bağlasa, Ermənistan dövləti rəsmən çökəcək”


R.Arifoğlu: 

- Dünyada yeni dövrün başlandığı ilə bağlı iddialar var. Həmçinin Dağlıq Qarabağla, Azərbaycanla bağlı. Bunu ümumi şəkildə, hipotez kimi söyləyənlər də var, dəyişimi Trampın hakimiyyətə başlayacağı dövrə bağlayanlar da...

- Mən siyasətə gəlmədən əvvəl tarixçi idim, tarix elmini öyrənirdim, siyasətə başlayanda tarix elmləri namizədi idim... Bu, mənə müasir dönəmdəki ictimai-siyasi prosesləri təhlil etməyə imkan verir. Çünki mən onların tarixi köklərini bilirəm, yüz il əvvəl bu proseslərin  necə getdiyini müqayisə edə bilirəm. Tarix spiralvari inkişaf edir. Bir çox şeylər təkrarlanır. Çünki siyasəti müəyyənləşdirən bəzi dəyişməz amillər var. Ölkənin ərazisi, əhalisi, dini... Bunlar illər boyu dəyişmir və bir çox hallarda 100 il bundan əvvəlki hadisələr sanki təkrarlanır... 

Birinci Dünya müharibəsi qurtarandan və Almaniya məğlub olandan sonra hamı elə bilirdi ki, daha müharibə bitdi, yeni dünya düzəni yarandı. O yeni dünya düzənində Almaniyanın yeri yox idi, çünki Almaniya sındırılmış durumda idi, qadağalar qoyulmuşdu və sair. Amma təqribən 10 il sonra Almaniya dirçəlməyə başladı və beynəlxalq xəritədə, oyun meydançasında öz yerini tələb etdi. Faşizm meydana gəldi, Almaniya gücləndi... 

Və məlum oldu ki, bu, yeni dünya düzəni yox, keçid idi. Bu keçid də uğurlu olmadı. Almaniyanın həmin xəritədə yeri olmadığından bu, güclənmiş Almaniya ilə toqquşmaya və İkinci Dünya müharibəsinə gətirdi... Bu soyuq müharibə bitəndən, SSRİ dağılandan, Rusiya müstəqil dövlət olandan sonra da insanlara elə gəlirdi ki, yeni dünya düzəni yaranıb. Amma o yeni dünya düzənində də Rusiyanın yeri o qədər görünmürdü. Rusiya çox zəif halda idi, ABŞ-dan, Avropadan asılı vəziyyətdə idi. Bu ölkələr kredit verməsəydilər, maaşları vermək durumunda deyildi. 

S.Telmanqızı: 

- Bəs tarixi faktlar indi sizə nəyi xatırladır? Spiralvari inkişaf dediyiniz təsbit nəyi göstərir? Hazırda hansı tarixi prosesin təkrarı yaşanır? 

- Hesab edin ki, Birinci Dünya müharibəsindən sonrakı dönəmi yaşayırıq... İndi də 10 il keçdi, Rusiya dirçəlməyə başladı, soyuq müharibə bitəndən sonra dünya düzənindəki yerini qəbul etmir, çünki yeri görünmürdü. İndi də məlum olur ki, yaşadıqlarımız da yeni dünya düzəni deyilmiş, keçid dövrü imiş. Məhz indi yeni dünya düzəninin formalaşması dövrü başlayır. Orada dördbucaq - ABŞ, Rusiya, Çin və Avropa Birliyinin hansı yeri tutacağı hələ bəlli deyil. Söhbət təkcə Trampdan getmir. Burda söhbət böyük güclərin nisbətindən gedir. 

R.Arifoğlu: 

- Onu anladım. Amma mən təklif edirəm ki, biz prosesləri Trampın üzərində fokuslaşdıraq. Çünki Amerikada kimin prezident olması, Ağ Evdə hansı partiyanın təmsilçisinin yaşaması dünya düzəninə təsir edir. O cümlədən Azərbaycanda demokratiya ideologiyasının təmsilçilərinə, ənənəvi müxalifətə də təsir buraxır... 



- Əvvəla, Birinci Dünya müharibəsindən sonra yaranmış durumla indikini müqayisə edəndə nəyi nəzərdə tuturdum? Trampın seçilməsi Amerika cəmiyyətində məhz həmin təhlükələrin hiss olunması ilə bağlıdır. Hillari Klinton ənənəvi siyasi elitanın nümayəndəsi idi. O seçilsəydi, son 10 ildə yürüdülən siyasət davam edəcəkdi. Amma ABŞ cəmiyyəti hiss edirdi ki, dünya dəyişir, yeni çağırışlar var. Tramp bunu tutdu. Trampın mesajı çox konkret oldu. Dedi ki, ABŞ üçün ən böyük təhlükə Çindir. Çin həm iqtisadi, həm hərbi cəhətdən güclənir... 

R.Arifoğlu: 

- Mən sizin gətirdiyiniz paralellərdən belə başa düşdüm ki, siz Amerikanı Almaniya, Hitleri də Trampla müqayisə edirsiz... 

- Xeyr... (davam edir) Tramp dedi ki, bizim əsas rəqibimiz Çindir. İqtisadi və hərbi cəhətlərdən addım-addım bizim statusumuza yaxınlaşır. Amma bu siyasi elitanın başı Rusiya ilə haqq-hesab çürütməyə qarışıb və Putinlə də bacarmırlar. Əgər siz Putinlə bacarmırsınızsa, Çinlə necə bacaracaqsınız? 

Putinlə Çin birləşəndən sonra da xüsusən... Yəni hərbi sənaye kompleksinin tam dəstəyi bu seçkilərdə Trampa getdi ki, o da ABŞ-da çox böyük qüvvədir. Ona görə də yeni dünya düzəninin formalaşması zərurəti Amerikada hiss olundu. Onlar anladılar ki, ənənəvi xarici siyasət konsepsiyası ilə - kiçik Buş, sonra Obama dövründə aparılan siyasətlə bu yeni çağırışlara cavab vermək mümkün olmayacaq... İndi gələk konkret Trampın gəlişinə. Bilirsiz, SSRİ ilə Amerika savaş aparanda SSRİ möhkəm idi. Nə vaxt ki, Amerikada Reyqanın dövründə Qorbaçovu tərifləməyə, onunla dostluq etməyə başladılar, ata Buş da bunu davam etdi, guya isti münasibətlər yarandı; o zaman SSRİ dağıldı. 



Trampın Rusiya haqda dediyi isti sözlərə aldanmaq lazım deyil. Tramp eyni zamanda deyir ki, mən hərbi büdcəni bir neçə dəfə qaldıracam. Mən nüvə silahları sisteminin təkmilləşdirilməsi üçün külli miqdarda vəsait ayıracam. Trampın müşaviri də açıq şəkildə Amerika mətbuatına deyir ki, “Rusiya silahları ilə öyünürsə, biz razı, yarışı yenidən başlayaq. Sürətli silahlanma üçün yaxın 10 ildə buna 10 trilyon dollar vəsait sərf edəcəyik”. Rusiyanın hərbi büdcəsi isə onsuz da Amerikanınkından 20 dəfə aşağıdır. Üstəlik, indidən büdcəsini sosial-iqtisadi problemlərə görə daha da azaldır. Bu günə qədər təhsildə, səhiyyədə nə mümkün idisə, azaltmışdılar... 

“ABŞ cəmiyyəti hiss edirdi ki, dünya dəyişir, yeni çağırışlar var və Tramp bunu tutdu”


R.Arifoğlu: 

- Rusiyanın imkanlarını çox aşağılayırsız. Bu, o Rusiyadır ki,  Suriyada Qərb-Ərəb koalisiyasını, özəlliklə də Amerikanı uddu. Amma siz danışığınızla sanki Amerikanın imkanlarını çox şişirdirsiz. 

- Xeyr. Mən Trampın planlarından danışıram. Tramp hesab edir ki, Rusiya ilə açıq savaşda kəllə-kəlləyə gəlmək lazım deyil. Əksinə, Rusiyanı bu yarışa dəvət etmək lazımdır ki, kimin iqtisadi potensialının daha güclü olduğu üzə çıxsın. Üstünlüyü də orda göstərmək lazımdır. 



R.Arifoğlu: 

- Bəs demokratiya, Qarabağ, Azərbaycanla bağlı məsələdə nə olacaq? Nə gözləyirsiz? Trampın komandası formalaşır artıq. Nə deyir bu komanda sizə? 

- Qarabağ konfliktinin həlli ilə bağlı variantlardan biri də mərhələli plandır. O planın özünün də iki variantı var: ABŞ və Rusiya variantları. Burada çox şey prinsipcə eynidir: rayonlar addım-addım azad olunur, qaçqınlar öz doğma yurd-yuvalarına qayıdır. Dağlıq Qarabağa müvəqqəti status verilir. 

Əsas statusun verilməsi isə müəmmalı gələcəyə qalır. Bunlar eynidir - həm Amerika, həm Rusiya variantlarında. Fərq nədən ibarətdir? Amerika variantında Dağlıq Qarabağa girəcək sülhməramlı qüvvələrin tərkibini Amerika müəyyənləşdirir. Burada, alt qatda təbii ki, həm də Azərbaycanın hansı istiqamətə yönəldiləcəyi,  NATO-ya və Avropaya inteqrasiya yoluna girəcəyi nəzərdə tutulur...

Rusiyanın planında isə odur ki, sülhməramlı qüvvələrin kimlərdən ibarət olduğunu Rusiya müəyyənləşdirməlidir. Təbii ki, həm də o hədəf götürülür ki, bunun da nəticəsində Azərbaycan meyllənəcək Avrasiya İttifaqına və Kollektiv Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatına.... Nə vaxt ki, ABŞ özünü güclü hesab edirdi, o zaman da bu planı tək həyata keçirəcəyini bəyan edirdi. Bu, 90-cı illərin ortasında idi. Həmin vaxt Rusiya zəif idi və ABŞ-dan asılı idi. Buna görə də  ABŞ o varianta üstünlük verirdi. Çünki bilirdi ki, sülhməramlı qüvvələr də NATO-nun içərisindən olacaqlar, nəticədə Azərbaycan da NATO ilə əməkdaşlığı gücləndirəcək. Həmin vaxt Rusiya bu mərhələli həllin qarşısını almağa çalışırdı. Hansı yollarla? Ermənilərin əli ilə. 

Onlara direktiv verirdi ki, möhkəm dayanın, paket variantını, status variantını tələb edin. Bununla da hər şeyin qarşısını alırdı. Nə vaxt Petrosyan ABŞ-ın təklifinə “hə” dedi, dövlət çevrilişi oldu və onu devirib, öncə Köçəryanı, sonra da Sərkisyanı hakimiyyətə gətirdilər. İndi vəziyyət dəyişib. Rusiya hiss edir ki, mərhələli planı o özü həyata keçirə bilər, Rusiyanın qoşunları sülhməramlılar kimi münaqişə bölgəsinə gələ bilərlər; nəticədə Azərbaycan da Avrasiya Birliyinə üzv ola bilər. İndi də Rusiya mərhələli plana “hə” deyir, Amerika o tərəfdən ermənilərə deyir ki, “möhkəm dayanın”, “paket variantından yapışın”, “referendumla statusun müəyyənləşdirilməsini tələb edin”. 



R.Arifoğlu: 

- Bəs Trampın işə başlamasından sonra -  yanvar ayından başlayaraq  bu durum dəyişəcəkmi? 

(davamı növbəti sayımızda)

Söhbəti qələmə aldı:
Sevinc TELMANQIZI 

Bizim partnyorlarımız

XƏBƏR LENTİ

BÜTÜN XƏBƏRLƏR