İnsanlara hürriyət, millətlərə istiqlal!

Eldar Namazov illərlə saxladığı sirri “Yeni Müsavat”a açdı

11259 18.11.2014 08:50 Müsahibə A A

Son günlərin əsas müzakirə mövzularından biri Azərbaycan Naminə İctimai Forumun (ANİF) prezidenti Eldar Namazovın Ermənistanın “Razılıq” Siyasi və Hüquqi Təhqiqatlar Mərkəzinin direktoru David Şahnazaryanla birgə bəyanat imzalaması oldu. Finlandiyanın Helsinki şəhərində imzalanan birgə bəyanatda münaqişə tərəflər hərbi ritorikaya, münaqişənin gərginləşməsinə yönələn siyasi və informasiya xarakterli aksiyalara son qoymağa, münaqişənin nizamlanması üçün “Yol xəritəsi”nin hazırlanmasına başlamağa çağırılıb. 

Ancaq sözügedən bəyanat həm Azərbaycanda, həm də Ermənistanda birmənalı qarşılanmadı. 

Azərbaycanda erməni ilə birgə sənədə imza atan E.Namazovla bağlı kifayət qədər sərt ittihamlar səsləndi. Xüsusilə də həssas dönəmə, Azərbaycan və Ermənistan arasında gərginliyin artığı müddətə təsadüf edən sülh çağırışına aqressiv reaksiya bəlkə də gözlənilən idi. Hər halda, səslənən ittihamlara özünün geniş münasibətini almaq, Şahnazaryanla görüşün cəmiyyətə bəlli olmayan tərəflərini açmaq üçün ANİF prezidentini redaksiyamıza dəvət etdik. “Yeni Müsavat”ın baş redaktoru Rauf Arifoğlu, əməkdaşlarımız Aygün Muradxanlı, Azər Rəşidoğlu və Elşad Paşasoyun suallarını cavablandıran qonağımız söhbət əsnasında indiyədək ictimaiyyətə bəlli olmayan bəzi sirləri də bizə açdı. İlk sual baş baş redaktorumuzdan gəldi: 

- Eldar bəy, adınız Şahnazaryanla qoşa çəkildi, böyük hay-küy qopdu. Son vaxtlar adları erməni ilə qoşa çəkilən azərbaycanlıları həbs edirlər. Nə əcəb sizi həbs eləmədilər. Belə bir təhlükə gözləyirsinizmi? 

- Dünən ANS-də də bu sualı mənə vermişdilər. Soruşdular ki, sən David Şahnazaryanla görüşməkdən qorxmursanmı? Dedim bu formatda ki, 10 ilə yaxındır görüşlər keçirilir, mənimlə opponent kimi vaxtilə Ermənistanın baş naziri, müdafiə naziri, xarici işlər naziri olmuş adamlar da iştirak ediblər. Mən öz mövqeyimə arxayınam. Azərbaycanın problemlə bağlı mövqeyini ədalətli, düzgün sayıram və heç kimlə görüşməkdən də çəkinmirəm. Erməni qəzetləri həmin Şahnazaryan və başqa ermənilərin şəkillərini venetka kimi vurub başlığa çıxarırlar ki, bunlar Azərbaycanın beşinci kolonudur, gedib Eldar Namazovla Azərbaycanın xeyrinə və rəsmi İrəvanın ziddinə olan bir sənəd imzalayıblar, ona görə də satılıblar. Mən dediyimi bu gün də təkrarlayıram, qoy onlar məndən qorxsunlar, mən niyə onlarla görüşməkdən qorxmalıyam. (gülür)

“Erməni qəzetləri həmin Şahnazaryan və başqa ermənilərin şəkillərini venetka kimi vurub başlığa çıxarırlar ki, bunlar Azərbaycanın beşinci kolonudur, gedib Eldar Namazovla Azərbaycanın xeyrinə olan sənəd imzalayıblar”


- Bəy, özünüzlə kürü aparmışdınız?

- Yox. Bizim diplomatiyamız kürü üzərində qurulmur. (gülür) 

- Çox maraqlıdır, Şahnazaryanla görüşdən danışılır, tənqid olunur və s. Amma orda nə baş verir? Tərəflər bəyanat mətnini, ya ortaya qoyulacaq xəbəri öncədənmi razılaşdırır? Bir erməni ilə oturub danışmaq özü necə bir hissdir?

- Həqiqətən də söhbət pərdə arxasında nə baş verir, gərək bunlar cəmiyyətə məlum olsun. Bizim o bəyanatımızda da bir cümlə var ki, bütün bu danışıqlar prosesi şəffaf, cəmiyyət üçün açıq olsun, cəmiyyəti belə qaranlıqda saxlamaq olmaz. Fərqi yoxdur, prezidentlər, xarici işlər nazirləri görüşürlər, yoxsa hansısa rəsmi danışıqlarda iştirak edən məmurlar, vətəndaş cəmiyyətinin nümayəndələri, -  gərək hər şey cəmiyyət üçün şəffaf olsun. Təəssüflər olsun ki, nə rəsmi danışıqlar məsələsində, nə də vətəndaş  cəmiyyətinin görüşləri ilə bağlı cəmiyyət üçün tam açıq və şəffaf olmadığına görə müxtəlif yozumlar, suallar yaranır. Məsələ kifayət qədər ciddidir və biz müzakirə etdiyimiz problemlər kifayət qədər ağırdır. Gərək biz hərtərəfli müzakirə edək ki, cəmiyyətə də təkcə bizim görüşlərimizdə yox, ümumiyyətlə, Qarabağ problemi ətrafında nələr baş verdiyi aydın olsun. Çünki biz vacib, həlledici məqama yaxınlaşırıq.  

- Buyurun, Eldar bəy, aydınlaşdırın.

- Tez-tez “xalq diplomatiyası”ndan danışırlar, yaxud vətəndaş cəmiyyətinin nümayəndələri İrəvan, başqa yerlərdəki tədbirlərə qatılırlar, gəncləri, alimləri, jurnalistləri görüşdürürlər. Mənim iştirak etdiyim format fərqlidir, o tədbirlərdə iştirak etmirəm. Bu günə kimi Ermənistana da hansısa bir səfərim olmayıb. İlk dəfə bunu mənə təklif edəndə dedim inşallah münaqişə həll olunar, torpaqlar azad olunar, qaçqınlarımız yurd-yuvalarına qayıdarlar, ondan sonra mən səfər edərəm. İndiki halda bu, mümkün deyil. Ancaq mən ora səfər edənləri də qınamıram. Fərdi yanaşmaq lazımdır, kim gedir, hansı mövqedən çıxış edir, hansı tədbirdə iştirak edir. 

Mənim danışıqlarda qatıldığım format fərqlidir. 2000-ci illərin əvvəllərində belə bir təklif irəli sürülmüşdü: Ermənistanda və Azərbaycanda vaxtilə rəsmi danışıqlarda iştirak edən təcrübəli adamlar, sabiq dövlət məmurları, hansı ki, cəmiyyətdə müstəqil fəaliyyət göstərirlər, onların görüşlərini təşkil etmək lazımdır. Ola bilsin ki, rəsmi danışıqlarda hansısa irəliləyiş əldə olunmayanda onların razılığa gəldiyi məsələlərdən rəsmi danışıqlarda da istifadə etmək olar. Bu projenin arxasında o vaxt ABŞ və Rusiya birgə dayanırdı. ABŞ-dan keçmiş dövlət katibinin müavini, çox təcrübəli diplomat cənab Sanders, Rusiya tərəfindən də Vladimir Putinin müsəlman dünyası üzrə müşaviri akademik Vitali Naumkinin iştirakı ilə silsilə görüşlər keçirildi. Həmin görüşlərdə də mənimlə üzbəüz oturub müzakirə aparan adamlar da vaxtilə vəzifə sahibləri olub. 

Mən müxtəlif illərdə Ermənistanın keçmiş baş naziri, müdafiə, xarici işlər nazirləri, dövlət müşavirləri və s. görüşmüşəm. İlkin mərhələdə heç Şahnazaryanın orda iştirakı da olmamışdı; bu, 10 il əvvəl başlayan proses idi. O dövrdə də daim bizim müzakirə etdiyimiz məsələləri həm ABŞ, həm də Rusiyadan olan vasitəçilər birbaşa Minsk Qrupunun həmsədrləri ilə müzakirə edirdilər. Bizim müzakirə etdiyimiz bəzi ideyalar sonra rəsmi Minsk Qrupu çərçivəsində prezidentlərin də müzakirələrinə çıxarılmışdı, sonra da sənəddə öz təsdiqini tapmışdı. Bir müddət sonra bu təşəbbüsü Avropa strukturları ələ aldı, artıq onlar o tədbirləri təşkil etməyə başladı. 

- Bunların hamısında siz olmusunuzmu?

“Bu projenin arxasında o vaxt ABŞ və Rusiya birgə dayanırdı”


- Əksəriyyətində olmuşam və əsasən Azərbaycan tərəfindən danışıqlar mənə həvalə olunub. 

- Nəyə görə sizə? Siz “dərin dövlət” təmsilçisisinizmi? 

- Əvvəla, mən 1988-ci ildən Qarabağ prosesində iştirak edirəm. O zaman da heç bir dövlət vəzifəsində olmadığım halda məni dəvət edirdilər. Mən Boris Yeltsin və Nazarbayevlə Qarabağa da uçmuşdum, danışıqlarda iştirak etmişdim. ATƏT-in Helsinkidə keçirilən Qarabağ tədbirinə dövlət məni tək göndərirdi. Çox xahiş etdim ki, mən rəsmi şəxs deyiləm, Elmlər Akademiyasının işçisiyəm, ona görə də heç olmasa yanımda bir neçə rəsmi şəxs olsun, qoy onlar prosesə müdaxilə etməsinlər, mən özüm bu danışıqları aparacağam... Qarabağ uğrunda bu savaşda əlindən gələni etmək hamımızın borcudur və bununla öyünmək olmaz. Ancaq mən çox şeyləri heç mətbuata da demirəm, hesab edirəm ki, borcumu yerinə yetirmişəm... Bir neçə gün sonra Qarakənd yaxınlığında vurulan vertolyot hadisəsinin 23-cü ildönümü olacaq. Mən bunu heç vaxt mətbuata deməmişəm, ilk dəfə sizə deyirəm. (Mövzunu bir az da genişləndirir) 1990-cı ilin mayında Xankəndində hərbi qarnizonun qarşısında general Safonov - hansı ki, Rostovda ermənilər onu öldürmək istəyirdilər, səhvən başqa bir generalı vurdular -fövqəladə vəziyyət şəraitində erməni separatçılarına qarşı apardığım işlərə görə mənə saat və diplom bağışladı. O zaman ailəm də bilmirdi haradayam; iki gündən bir zəng edib evə deyirdim ki, Zaqatalada ekspedisiyadayam... Bir dəfə də zəng edəndə anam ağladı. Soruşdum nə olub. Dedi ürəyimə dammışdı ki, məni aldadırsan, sən Xankəndindəsən. Sən demə Bakıdan gələn jurnalist Xankəndindən reportaj hazırlayıb və orada da yazıb ki, Eldar Namazov Xankəndindədir və filan işlərlə məşğul olur. Anam da bunu qəzetdən oxuyubmuş... 

Qeyd: Eldar Namazov bu məqamda 1991-ci ilin 20 noyabr hadisəsi, erməni terrorçularının Ağdam səmasında vurduğu vertolyotla bağlı sensasion faktı ilk dəfə qəzetimizə açıqlayır: 

- 19 noyabr 1991-ci ilə təsadüf edən danışıqlarda nümayəndə heyətinə məni daxil etmişdilər. Bizim əvvəlcə Qazaxda Ermənistanla sərhəddə danışıqlarımız oldu. Tofiq İsmayılovdan başqa həmin vertolyotda olan adamların hamısı ermənilərlə danışıqlarda iştirak edirdi. Qazaxda danışıqlar axşamüstü saat 19 radələrində qurtardı. Bizə dedilər ki, səhərisi gün vertolyotla Qarabağa uçmalıyıq. Hamı maşınlarla Bakıya qayıdırdı. Mən dedim ki, neçə vaxtdır öz kəndimdə olmamışam, ora da 20 dəqiqəlik yoldur, gedim 2-3 saatlıq qohum-əqrəbaya dəyim, axşam Tiflis qatarına minib özümü Bakıya çatdıraram... O zaman bizim qərargahımız Milli Məclisdə yerləşirdi. 

“Heydər Əliyevin rəhbərliyi dövründə Dağlıq Qarabağın statusunun referendum yolu ilə müəyyənləşdirilməsi prinsipi olmayıb”


Oradan vertolyot dayanacağına getməli və uçmalıydıq... Getdim qohum-əqrəba ilə görüşdüm, axşam da qatara mindim, səhər tezdən birbaşa Milli Məclisə getdim. Rəhmətlik Vəli Məmmədovla siqaret çəkməyə çıxdıq. Dedi Eldar, çox yorğun görünürsən. Bildirdim ki, birbaşa vağzaldan buraya gəlmişəm, heç evə dəyməmişəm. Dedi bəlkə bu gün sən bizimlə getməyəsən, onsuz da neçə gündür yollardasan. Qayıtdım ki, Vəli müəllim, elə şey olarmı, yolu bir yerdə başlamışıq, bir yerdə də başa vurarıq. Çox gözəl, həssas insan idi... Aradan bir müddət keçdi, mənə yaxınlaşdı: “Sən harda olursan?” Dedim,  Yasamalda. Dedi get evə, özünə gəl, uçuş vaxtını təyin edəndən sonra mən zəng edərəm, təcili gələrsən, birbaşa uçarıq. Qayıtdım ki, Vəli müəllim, birdən məni aldadıb zəng etməzsiniz... Güldü, dedi nə danışırsan, arxayın ol. Telefon nömrəmi ona verib getdim evə... Xeyli keçdi, zəng gəlmədi. Özüm Milli Məclisə zəng etdim. Dedilər sən gedəndən yarım saat sonra onlar çıxdılar... Üstündən bir neçə saat sonra xəbər gəldi ki, vertolyot vurulub.

-Deməli, Vəli müəllim olmasaydı, sizinlə bu söhbəti eləməyə də bilərdik. Faktiki olaraq sizi xilas edibmiş ki...

- Təbii. Bu faktı ilk dəfə açıram. Elə adamlar var, 5 ildən artıq müharibə dövründə müxtəlif bəhanələrlə 5 dəqiqə vaxt tapmayıblar ki, cəbhəyə yaxın getsinlər. Ancaq indi hamısı sinəsinə döyür. 

- Erməni ilə oturub danışıqlar aparmaq və vətənpərvərlik... Bunlar bir az ziddiyyətli məsələlər deyilmi?

- O baxır sən nə və nə üçün danışırsan. 10 ildən artıq davam edən danışıqlar zamanı mən yalnız iki dəfə hansısa sənədin altından imza atmışam. O vaxt ki, bizim xeyrimizə olduğuna əmin olmuşam. Bir müddətdən sonra mən beynəlxalq təşkilatlara xəbərdarlıq etmişdim ki, Ermənistanda Qarabağ danışıqları ilə bağlı üç mövqe var: rəsmi İrəvanın mövqeyi, bu, Köçəryan-Sərkisyanın mövqeyidir. Onlar deyir Azərbaycan Dağlıq Qarabağın müstəqilliyini tanımalıdır. Əvəzinə biz 5 rayonu şərtsiz azad edirik, Kəlbəcər və Laçınla bağlı xüsusi bir status olur. Təbii ki, biz bununla razılaşa bilmərik. Ancaq ermənilər Sərkisyan və Köçəryanın mövqeyini iki cinahdan tənqid edirlər. Bir qrup deyir Qarabağ da, Dağlıq Qarabağ da, ətraf 5 rayon da bizimdir, onların heç biri azad oluna bilməz və s. Daha liberal cinahdan isə Sərkisyanın mövqeyini tənqid edənlər deyir ki, Azərbaycan heç vaxt siz dediyinizlə razılaşmayacaq, güclənəcək, nə vaxtsa müharibə aparmağa məcbur olacaq. Ona görə də ən düzgün yol 1997-ci ildə təklif olunan mərhələli plan idi ki, o plana həm Heydər Əliyev hakimiyyəti, həm Ter-Petrosyan hakimiyyəti razılıq vermişdi. Ermənistanda dövlət çevrilişi olduğu üçün plan həyata keçmədi. 17 il əvvəl isə Köçəryan-Sərkisyan cütlüyü hakimiyyətə gəldi və elan etdilər ki, mərhələli plan Ermənistan üçün məqbul deyil. Həmçinin, erməni xalqını əmin edirdilər ki, onlar Azərbaycanı Dağlıq Qarabağın müstəqilliyini tanımağa məcbur edəcəklər. 

- Bunun arxasında Rusiya dururdu...

- Təbii ki, Rusiya da bunun arxasında dayanmışdı. Mən bu mövqeləri beynəlxalq təşkilatlar üçün açıb onlara izah etdim ki, bizim söhbətimiz bu üçüncü qrupla alınır. Ona görə ki, mərhələli planı həm rəsmi Bakı dəstəkləyir, həm o vaxtı hakimiyyət və rəsmi İrəvan da dəstəkləmişdi. İndi də həmin mövqedə olan kifayət qədər insanlar var. Onlar da hesab edirlər ki, 17 ildir əvvəlcə Köçəryan, sonra Sərkisyan erməni xalqını aldadır və 17 il itirilmiş illərdir. Biz 1997-ci ildə mərhələli planın icrasına başlasaydıq, artıq Qarabağ probleminin 90 faizi artıq həllini tapmışdı, status məsələsi də gələcəyə qalacaqdı. 

Beynəlxalq təşkilatlara da demişəm ki, erməni tərəfdən kim radikal mövqedən çıxış edirsə, onlarla vaxt itirmək, danışmaq mənimçün məqbul deyil. Ancaq kimlərləsə mərhələli plan üzrə razılığa gəlmək olarsa, həmin görüşlərdən qaçmıram. Mənimçün də o görüşlər həm də bizim Qarabağ uğrunda apardığımız mübarizənin bir hissəsidir. İstər dövlət, istər cəmiyyət tərəfindən aparılan mübarizənin. Bunun da məğzi ondan ibarətdir ki, biz dünya ictimaiyyətini, beynəlxalq qurumları inandırmalıyıq ki, ortada yeganə sülh yolu mərhələli plandır. 

Biz 1997-ci ildə mərhələli planın icrasına başlasaydıq, Qarabağ probleminin 90 faizi artıq həllini tapmışdı, status məsələsi də gələcəyə qalacaqdı”


Bu mərhələli plana Azərbaycan hakimiyyəti də razıdır, o vaxt müxalifət də bəyan etdi ki, bu planla razılaşır, Ermənistanda da mərhələli plana razı olan qüvvələr, ictimai qrupları da var. Ancaq Sərkisyanın təklif etdiyi variantı Ermənistanda tənqid edənlər var, Azərbaycanda da kimsə tapılmaz ki, Köçəryan, ya Sərkisyanın dediklərini qəbul etsin. Şəxsən mənim beynəlxalq aləmdə apardığım işlərimin məğzi ondan ibarətdir ki, 17 ildir Köçəryan, sonra da Sərkisyan sizi də aldadır, öz millətini də. Paket variantı, Dağlıq Qarabağın “müstəqilliyinin” Azərbaycan tərəfindən tanınmaq məsələsi mümkün deyil, xülyadır. 

- Yəni Sərkisyan iqtidarında mərhələli nizamlamanı qəbul edən kimsə yoxdur?

- Mən ümumi mənzərəni deyirəm, hər bir fərdin mövqeyi ilə tanış deyiləm. Paket, yoxsa mərhələli plan mübarizəsi bu gün də davam edir. Adlarını çəkmirlər. Baxsanız ümumiyyətlə, sülh planlarının 95 faizi eynidir. Yeganə fərq budur: statusu əvvəldən müəyyənləşdiririk, yoxsa sonraya qalır? Azərbaycan bu məsələdə həddindən artıq böyük güzəştə gedib. Mən hakimiyyətdə çalışdığım dövrdə çoxlu sayda sənədlər çap olunub. Heydər Əliyevin rəhbərliyi dövründə Dağlıq Qarabağın statusunun referendum yolu ilə müəyyənləşdirilməsi prinsipi olmayıb.

- Siz deyirsiniz ki, bu, Azərbaycan üçün ziyanlıdır?

- Mən əminəm. Ermənilər Dağlıq Qarabağın “müstəqilliyinin” yolunu referendumda görürlər. Mən Minsk Qrupunun həmsədrləri ilə də görüşürəm. İldə bir neçə dəfə belə görüşlər olur. Həmin ölkələrin səfirləri ilə də görüşürəm. Bu gün (17 noyabr - E.P.) də söhbətdən sonra mənim səfirlərlə görüşüm var, beynəlxalq təşkilatlarla da görüşlər olur. Neçə ildir onlara izah edirəm ki, Minsk Qrupu Dağlıq Qarabağın statusunu referendum yolu ilə müəyyənləşdirmək ideyasını böyük səhvə yol verərək ora əlavə edib. Onlar məndən soruşurlar ki, bəs referendum çox demokratik prosedurdur, niyə onun tətbiqinə razılıq vermirsiniz? Dedim ki, mən razıyam, referendum demokratik prosedurdur, konfliktlərin həllində istifadə etmək olar. Ancaq baxır nə cür? 

- Nə cür? Sizin konkret hansı təklifiniz var?

(Davamı növbəti sayımızda)

Elşad PAŞASOY
FOTO: Məhəmməd TÜRKMƏN


Bizim partnyorlarımız

XƏBƏR LENTİ

BÜTÜN XƏBƏRLƏR